Movies Ltd

Καταπιεσμένης σεξουαλικότητας το ανάγνωσμα

γράφει ο Θόδωρος Γιαχουστίδης(@PAOK1969)

"Για να δει τη θάλασσα"

Αυτή είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία που σκηνοθετεί ο γεννημένος στις 28 Μαρτίου του 1991 στη Λαχόρη, Πακιστανός σκηνοθέτης. Έχει πτυχίο ανθρωπολογίας από το Πανεπιστήμιο της Λαχόρης και MFA στη σκηνοθεσία κινηματογράφου από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Νεώτερος δούλεψε ως δημοσιογράφος στη χώρα του. Η μικρού μήκους ταινία του «Darling» (2019) ήταν η πρώτη πακιστανική ταινία που έκανε πρεμιέρα στο 76ο φεστιβάλ Βενετίας, όπου κέρδισε το βραβείο Orizzonti καλύτερης ταινίας. Ήταν επίσημη επιλογή στο φεστιβάλ Τορόντο της ίδιας χρονιάς και κέρδισε ειδικό βραβείο κριτικής επιτροπής στο φεστιβάλ South by Southwest του 2020. Η προηγούμενη μικρού μήκους ταινία του «Nice Talking to You» (2018), ήταν επίσημη επιλογή του φεστιβάλ South by Southwest του 2019, μπήκε στη βραχεία λίστα BAFTA για την καλύτερη φοιτητική ταινία και κέρδισε το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας του Vimeo στο φεστιβάλ κινηματογράφου του Πανεπιστημίου Κολούμπια του 2018. Κέρδισε επίσης το Χρυσό Βραβείο Kodak Φοιτητικής Υποτροφίας.

Το Joyland έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο περασμένο φεστιβάλ των Καννών. Είναι η πρώτη ταινία από το Πακιστάν, που συμμετείχε ποτέ στο παράλληλο του επίσημου διαγωνιστικού, επίσης διαγωνιστικό τμήμα «Ένα κάποιο βλέμμα», κερδίζοντας μάλιστα το Βραβείο της Επιτροπής για το συγκεκριμένο τμήμα, αλλά και το Queer Palm, το βραβείο δηλαδή της καλύτερης LGBTQ+ ταινίας από όλες όσες συμμετείχαν σε όλα τα τμήματα του φεστιβάλ. Αποτέλεσε την επίσημη πρόταση του Πακιστάν για τα Όσκαρ, κατορθώνοντας να μπει στη βραχεία λίστα των 15 ταινιών, δεν κατόρθωσε όμως να μπει και στην τελική πεντάδα. Η προβολή της ταινίας στο Πακιστάν απαγορεύτηκε αρχικά. Εντέλει, προβλήθηκε, όχι όμως και στην περιοχή του Πουντζάμ, όπου βρίσκεται η Λαχόρη, η γενέτειρα του σκηνοθέτη. Στην Ελλάδα, η ταινία πραγματοποίησε την πρώτη της προβολή στο φεστιβάλ Αθηνών «Νύχτες Πρεμιέρας», όπου συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα, κερδίζοντας το βραβείο καλύτερου σεναρίου.

Η υπόθεση: Ο Χαϊντέρ Ράνα είναι ένας νεαρός άνδρας, που δεν έχει βγει ποτέ έξω από τη Λαχόρη, την πόλη όπου γεννήθηκε και ζει όλη του τη ζωή. Είναι άνεργος και ζει σε ένα σπίτι μαζί με τη γυναίκα του (από συνοικέσιο), Μουμτάζ, τον ευρισκόμενο σε αμαξίδιο χήρο πατέρα του, τον μεγαλύτερο σε ηλικία αδελφό του, Σαλίμ, τη δική του γυναίκα, Νούτσι και τα τρία κορίτσια τους. Όλοι λαχταρούν τη γέννηση ενός αγοριού: το τέταρτο παιδί που γεννάει η Νούτσι είναι και πάλι κορίτσι την ίδια ώρα που ο Χαϊντέρ δεν φαίνεται να έχει στα σχέδιά του να κάνει παιδί με την Μουμτάζ. Αντ’ αυτού, βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού, βρίσκοντας ευχαρίστηση να παίζει με τις ανιψιές του. 

Όταν ένας φίλος του Χαϊντέρ του βρίσκει δουλειά χορευτή σε ένα ερωτικό χοροθέατρο, όλα θα αλλάξουν. Τόσο οι ισορροπίες μέσα στο σπίτι της οικογένειας Ράνα όσο και στην καρδιά του Χαϊντέρ, μιας που θα ερωτευθεί σφόδρα τη δυναμική και φιλόδοξη τρανς στάρλετ, Μπίμπα, που διεκδικεί να πρωταγωνιστήσει στην παράσταση. Ο έρωτάς του είναι απαγορευμένος και οι συνέπειές του θα είναι τραγικές...

Η άποψή μας: Το Πακιστάν με τα 243 εκατομμύρια κατοίκων του, είναι η 5η μεγαλύτερη σε πληθυσμό χώρα του κόσμου και η 2η πολυπληθέστερη μουσουλμανική χώρα, μετά την Ινδονησία. Από τη μια, είναι πυρηνική δύναμη κι από την άλλη, οι κάτοικοι της χώρας στις τεράστιες πόλεις της ζουν καθημερινά με πολύωρες διακοπές ρεύματος. Υπάρχει πολύς πλούτος από τη μια και αδυσώπητη φτώχεια από την άλλη. Γι’ αυτό και οι Πακιστανοί μεταναστεύουν για ένα καλύτερο μέλλον σε όλον τον κόσμο. Σαν τους Έλληνες ένα πράμα. Η χώρα δεν έχει πολλά χρόνια ζωής. Διακήρυξε την ανεξαρτησία της μόλις το 1947. Πριν τη δημιουργία του, το Πακιστάν ήταν μέρος της Ινδίας και οι κάτοικοί του είναι (απλουστευτικά) μουσουλμάνοι Ινδοί! Μάλιστα, υπήρξαν μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών από την Ινδία στο Πακιστάν μετά την ανεξαρτησία του, κάτω από πολύ άσχημες συνθήκες. Και η σχέση γειτονίας Ινδίας – Πακιστάν δεν είναι και η καλύτερη. 

Το σύγχρονο Πακιστάν είναι μια χώρα τεράστιων αντιθέσεων. Δεν υπάρχουν εκεί αγιατολάδες και μουτζαχεντίδες: δεν υπάρχει λοιπόν θρησκευτική δικτατορία, όπως συμβαίνει σε πολλές, πολλές άλλες χώρες με μουσουλμανικό πληθυσμό. Κι ενώ οι σχέσεις του Πακιστάν με τη Δύση είναι καλές και η χώρα κλείνει το μάτι στον δυτικό τρόπο ζωής, από την άλλη, η πακιστανική κοινωνία είναι βαθιά συντηρητική, με κυρίαρχη την πατριαρχία. Ο σκηνοθέτης πετυχαίνει να μας δείξει αυτές τις αντιθέσεις. Η ματιά και η υφή της ταινίας του είναι τελείως σύγχρονη, «αμερικάνικη», την ίδια στιγμή που το σενάριο φλερτάρει με το μελόδραμα και περιγράφει καταστάσεις, παλιακές εν πολλοίς αλλά – ω, τι έκπληξη – εντελώς υπαρκτές ακόμα και σήμερα σε πιο... πολιτισμένες θεωρητικά χώρες, όπως η δική μας. 

Μου προκάλεσε μεγάλη εντύπωση η σχέση αγάπης και μίσους που φαίνεται να υπάρχει από την κοινή γνώμη απέναντι στην τρανς Μπίμπα. Από τη μια, μέσα στον συρμό του τραμ, μια μεσήλικη κυρία της λέει επιτακτικά – αλλά όχι προσβλητικά, έτσι το ένιωσα – να πάει να καθίσει με τους άνδρες κι από την άλλη η Μπίμπα αποθεώνεται σε κάθε της εμφάνιση από το – αποκλειστικά ανδρικό – φιλοθεάμον κοινό. Έχει μια παράδοξη ασυλία, την ίδια ώρα που η ομοφυλοφιλία τιμωρείται με θάνατο. Όπως και να έχει, η Μπίμπα περιγράφεται ως ο πιο ασυμβίβαστος χαρακτήρας στην ταινία: η κοινωνία γύρω του, του βάζει εμπόδια, αγαπημένοι του, του ζητούν πράγματα που δεν μπορεί και κυρίως δεν θέλει να τους δώσει (η αιτία χωρισμού με τον Χαϊντέρ), γνωρίζει τα δεδομένα, πορεύεται με αυτά αλλά ούτε κρύβεται ούτε κωλώνει, έχοντας βάλει έναν στόχο στη ζωή του, που κανείς δεν θα τον εμποδίσει να αποκτήσει. 

Οι γυναίκες της ταινίας είναι από την άλλη, εγκλωβισμένες, χωρίς διέξοδο. Η Μουμτάζ αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη δουλειά της, που τόσο γουστάρει, όταν ο Χαϊντέρ βρίσκει ο ίδιος δουλειά, προκειμένου να βοηθάει «στο σπίτι». Κάτι που της στοιχίζει πολύ. Είναι και κοινωνικά αποκλεισμένη και σεξουαλικά στερημένη, μιας που ο Χαϊντέρ, δεν... Η Νούτσι έχει αποδεχτεί το πεπρωμένο της, αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν ξεσπάει όταν της το επιβάλλει η συνείδησή της – αλλά μέχρι εκεί. Η μεσήλικη, χήρα γειτόνισσα, δεν επιτρέπεται να διεκδικήσει μερίδιο στην ευτυχία. Στην κρίσιμη στιγμή, η τύχη της κρίνεται από τις αποφάσεις του γιου της (εννοείται) και από την ατολμία του χήρου πατέρα του Χαϊντέρ. 

Το θέμα είναι πως ενώ σαφώς τα άρρενα μέλη της κοινωνίας διαθέτουν περισσότερες αβάντες και ελευθερία κινήσεων, είναι κι αυτά εγκλωβισμένα, ιδίως απέναντι στην τρισκατάρατη σεξουαλικότητα. Ο ανάπηρος πατέρας λειτουργεί σαφέστατα ως σύμβολο. Είναι αυτός που επιβάλλει τους κανόνες για πώς θα ζήσουν όλοι κάτω από την πατρική σκέπη και είναι αυτοί οι ίδιοι κανόνες στους οποίους και ο ίδιος εντέλει υποτάσσεται, κάνοντάς τον να ασφυκτιά. Ο Sadiq μοιράζει τον χρόνο της ταινίας στους ήρωές του: σε άλλους δίνει περισσότερο χρόνο, σε άλλους λιγότερο, όλους τους αγαπάει μα σε κανέναν δεν χαρίζεται. Κι αυτό επιφέρει μια θαυμαστή ισορροπία. 

Η ισορροπία είναι η λέξη που ταιριάζει σε όλη την ταινία, μιας που το δραματικό εναλλάσσεται με το ελαφρύ και η κοινωνιολογική ματιά και σχολιασμός είναι αρκούντως οξυδερκή αλλά παράλληλα υπάρχει διάθεση για... κάτι πιο ποπ. Σκηνές όπως εκείνη όπου ο Χαϊντέρ μεταφέρει με το μηχανάκι μια υπερμεγέθη αποτύπωση της Μπίμπα σε σκληρό χαρτόνι δίνουν τον τόνο. Κι εκεί που προς το φινάλε πέφτουν τα βαθιά σκοτάδια, έρχεται η σκηνή της πρώτης συνάντησης του Χαϊντέρ με την Μουμτάζ να ρίξει λίγο φως. Σαν ρομαντική κομεντί, ε; Πώς θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα; Σ' αυτό το λούνα παρκ, σ' αυτήν τη «χώρα της απόλαυσης», δεν υπάρχει έξοδος κινδύνου. Πάλι καλά που υπάρχει η τεράστια θάλασσα...

Στις δικές μας αίθουσες? Στις 26 Ιανουαρίου 2023 από την Cinobo!