Movies Ltd

"Ωρέ η βάρκα μας, γκιόσα"

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

"Με τρύπια βάρκα και ναυτία, βγαίνω λοιπόν στην πειρατεία κι εγώ..."

Αυτή είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας που σκηνοθετεί ο Alex Camilleri. Η ταινία έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο φεστιβάλ του Σάντανς του 2021, στο τμήμα «World Cinema Dramatic», κερδίζοντας ένα ειδικό βραβείο ερμηνείας για τον πρωταγωνιστή της, τον Jesmark Scicluna, που δεν είναι ηθοποιός αλλά πραγματικός ψαράς, ιδιοκτήτης luzzu. Η ταινία έκανε την πανελλήνια πρεμιέρα της στο περασμένο φεστιβάλ Αθηνών «Νύχτες Πρεμιέρας» ενώ αποτελεί την επίσημη πρόταση της Μάλτας για το ξενόγλωσσο Όσκαρ. Μεταξύ των παραγωγών της ταινίας συναντάμε και το όνομα του Ιρανού σκηνοθέτη Ramin Bahrani, σε τρεις ταινίες του οποίου ο Camilleri δούλεψε ως βοηθός μοντέρ.

Ως «luzzu» ονομάζουν οι Μαλτέζοι τα πολύχρωμα ξύλινα σκαριά σε εκτυφλωτικές αποχρώσεις του κόκκινου, κίτρινου, μπλε και πράσινου, που στην πλώρη τους έχουν ζωγραφισμένα δύο εκφραστικά μάτια - σύμβολο του νησιού και αντικείμενο φωτογραφικού ενδιαφέροντος για τους επισκέπτες της Μάλτας. Τα luzzu, όπως και τα ελληνικά παραδοσιακά καΐκια, απειλούνται σταδιακά με εξαφάνιση. Ο λόγος είναι η πολιτική που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση στα ζητήματα της αλιείας, επιχορηγώντας τους ιδιοκτήτες τους να τα καταστρέψουν, με τραγικές συνέπειες τόσο για τους μικρούς ψαράδες όσο και για μια ολόκληρη παράδοση που χάνεται στη Μεσόγειο.

Η υπόθεση: Ο Τζέσμαρκ είναι ένας νεαρός ψαράς από τη Μάλτα, που παλεύει με την πατροπαράδοτη, παλιά ξύλινη βάρκα του, το «luzzu» του, να κερδίσει τίμια τα προς το ζην για την κοπέλα του και το νεογέννητο παιδί τους, με τον ίδιο τρόπο που τα κατάφερνε ο πατέρας του, ο παππούς του και ο προπάππους του. Έρχεται όμως αντιμέτωπος με τον σκληρό ανταγωνισμό, την παράνομη αλιεία και τις κλίκες που λυμαίνονται την ιχθυαγορά του νησιού: τις διεφθαρμένες αρχές του λιμανιού, τους μεγαλοψαράδες, την μαύρη αγορά, τους αυστηρούς κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και την απαξίωση της ταπεινής του καταγωγής από την οικογένεια της γυναίκας του. Θα απαρνηθεί την οικογενειακή παράδοση της αλιείας για να επιβιώσει; Το δίλημμα που αντιμετωπίζει γίνεται ακόμα πιο πιεστικό, όταν μια επίσκεψη στην παιδίατρο αποκαλύπτει πως το μωρό του χρειάζεται ιδιαίτερη – και δαπανηρή – φροντίδα, καθώς φαίνεται να μην αναπτύσσεται έτσι όπως πρέπει...

Η άποψή μας: Η Μάλτα είναι ένα νησί μικρότερο από την Ικαρία. Το κράτος με το όνομα Μάλτα αποτελείται από πολλά νησιά και νησάκια από τα οποία μόνο τα τρία είναι κατοικήσιμα. Το όνομά της φαίνεται να προέρχεται από το μέλι – οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν το νησί «Μελίτη». Είναι το 10ο μικρότερο σε μέγεθος κράτος στον κόσμο και το 4ο πιο πυκνοκατοικημένο κράτος στον κόσμο. Στη Μάλτα έχουν γυριστεί ταινίες όπως ο «Μονομάχος», σειρές όπως το «Game of Thrones», ο Altman έχει γυρίσει εκεί τον «Popeye» του (τα εγκαταλελειμμένα σκηνικά της ταινίας αποτελούν τουριστικό προορισμό), ο... Οδυσσέας έμεινε στην σπηλιά της Καλυψούς (που βρίσκεται στη Μάλτα) για εφτά ολόκληρα χρόνια, ο Κόρτο Μαλτέζε γεννήθηκε εκεί (εξ ου και Μαλτέζε, duh) και το «Γεράκι της Μάλτας», εκτός από ταινιάρα του John Huston, αποτελεί και χαρακτηριστικό είδος γερακιού (κι όχι μόνον πανάκριβο γλυπτό, όπως το έπλασε η φαντασία του Dashiell Hammett). 

Κι εδώ τελειώνουν οι όποιες γνώσεις μας για την Μάλτα. Α, ναι, είναι και το Νησί των Ιπποτών, έχοντας κομβικό ρόλο στις Σταυροφορίες. Και ο φίλος και συνάδελφος Νίκος, που έχει πάει στη Μάλτα (και δεν του άρεσε καθόλου) μου επεσήμανε πως έξω από τα σπίτια τους, πολύ συχνά ο επισκέπτης συναντά επιγραφές τύπου «God Save the USA» ή «God Save Canada» και τέτοια, ένας ιδιότυπος φόρος τιμής των μεταναστών Μαλτέζων, που επέστρεψαν στο νησί τους μετά από χρόνια στο εξωτερικό. 

Βλέποντας αυτήν την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ταινία από την Μάλτα, διαπίστωσα με έκπληξη πως οι άνθρωποι εκεί μιλάνε μια πολύ ιδιαίτερη γλώσσα (εγώ πίστευα πως θα μιλάνε κάτι σαν ιταλικά αλλά μπα) και πως πέρα και πίσω από τα τουριστικά αξιοθέατα, υπάρχει μπόλικος μόχθος, αγωνία και απελπισία. Λογικές οι συγκρίσεις με το σινεμά των αδελφών Νταρντέν: ανθρωποκεντρικός και ο Camilleri, με μια ματιά ευαίσθητη, κοινωνική, πολιτική, βάζει στο κέντρο του φακού του έναν άνθρωπο, που κάνει ό,τι μπορεί για να μην πνιγεί από το τσουνάμι της σύγχρονης εποχής. Adapt or die. Κι ας μην σου αρέσει αυτό στο οποίο πρέπει να κάνεις adapt. 

Ίσως αν ο φίλος μας ήταν μόνος του να το πάλευε περισσότερο. Να το πάλευε εννοώ χωρίς παραχωρήσεις, χωρίς παρανομίες, χωρίς τελικά να υποκύψει. Ναι, αλλά έχει και μια κοπέλα, που αγαπάει. Ναι, αλλά έχει και μια (μέλλουσα) πεθερά, που μονίμως τον περιφρονεί και τον γειώνει. Ναι, αλλά έχει κι έναν γιο, που χρειάζεται επιτακτικά τη βοήθειά του. Ναι, αλλά έχει και τους δημόσιους υπαλλήλους που λαδώνονται, τους ανθρώπους στην ιχθυαγορά που είναι εχθρικοί κι εξυπηρετούν συμφέροντα, τους μεγαλοαλιείς που δεν αφήνουν και τίποτα στη θάλασσα να πιαστεί, την υπερθέρμανση του πλανήτη που οδηγεί στην υπερθέρμανση των νερών της θάλασσας που οδηγεί στον μαζικό αφανισμό σε λίγα χρόνια κάθε είδους ζωής μέσα της και την Ευρωπαϊκή Ένωση που παίζει τα δικά της βρόμικα παιχνίδια, στο πλαίσιο ενός κακώς εννοούμενου διαμοιρασμού αρμοδιοτήτων υπέρ των μεγάλων παιχτών. 

Στριμωγμένος από όλους και από όλα, με το luzzu του να μπάζει νερά και να χρειάζεται επιδιόρθωση, ο Τζέσμαρκ θα ασπαστεί τον στίχο του Παύλου Σιδηρόπουλου «η απελπισία περίστροφο και σφαίρες της οι ανάγκες – άντε και καλή τύχη μάγκες». Ο Τζέσμαρκ δεν έχει φύγει ποτέ έξω από το νησί. Του λέει κάποιος στην ταινία: «ένα ψάρι μέσα σε γυάλα ποτέ δεν μεγαλώνει». Λέγονται πολλά ωραία στην ταινία. Ο Τζέσμαρκ δεν ξέρει να κάνει τίποτε άλλο από το να ψαρεύει. Στο luzzu του βρίσκονται τα αποτυπώματα της πατούσας του όταν ήταν πιτσιρίκος. Στο ίδιο luzzu βάζει και τα αποτυπώματα της πατούσας του δικού του γιου, σε μια από τις πιο όμορφες και τρυφερές σκηνές της ταινίας. 

Νεο-νεορεαλισμός, σιγουριά στην κινηματογράφηση, καλογραμμένο σενάριο και σκηνές που χτυπάνε κατευθείαν στην καρδιά: να ένα μείγμα στο οποίο δύσκολα μπορείς να αντισταθείς. Όχι ότι δεν υπάρχουν αδυναμίες: πχ οι σκηνές στην ιχθυαγορά – που λειτουργεί ως ιδιότυπο χρηματιστήριο – δεν μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητές. Εντάξει, μικρή σημασία έχει αυτό. Πολύ δυνατή ταινία, που κατορθώνει να μην ξεπέσει στο μελόδραμα κι επικοινωνεί με θετικό πρόσημο τις αλήθειες της. Πενία τέχνας κατεργάζεται και ο Τζέσμαρκ όσο το παλεύει, μέχρι και βενζίνη - που παίρνει ως ψαράς σε μισή τιμή - προσπαθεί να μεταπουλήσει για να βγάλει λίγα φράγκα. Η σχέση του με τον μετανάστη από την Ασία αποτυπώνεται υπέροχα. Η δε ιστορία που λέει στον γιο του πριν από το προδιαγεγραμμένο φινάλε περικλείει απίστευτη δύναμη. 

Η νέα εποχή, ο... εκσυγχρονισμός και ο νεοφιλελευθερισμός επελαύνουν κι αφήνουν πίσω τους κατεστραμμένες παραδόσεις, κατεστραμμένους ανθρώπους, κατεστραμμένα luzzu. Αλλά ακόμα κι έτσι, ακόμα και ηττημένος, ο Τζέσμαρκ, ως άλλος Δον Κιχώτης, σαφώς με πιο σώας τας φρένας, θα παλέψει με τους ανεμόμυλους. Ποτέ, κανείς, δεν θα τον εμποδίσει να ψαρέψει. Ακόμα και χωρίς luzzu. Υπέροχη ταινία. Να τη δείτε.

Στις δικές μας αίθουσες? Στις 3 Φεβρουαρίου 2022 από την Weird Wave!