Movies Ltd

«Η δύναμή σου είναι να λες όχι»

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

Θανατικής καταδίκης η καταδίκη...

Ο Mohammad Rasoulof γεννήθηκε το 1973 στην πόλη Σιράζ του Ιράν. Ξεκίνησε την καριέρα του σκηνοθετώντας μικρού μήκους ταινίες. Η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, «Το δειλινό» (Gagooman / The Twilight, 2002), παρουσιάστηκε σε πολλά φεστιβάλ, μεταξύ των οποίων του Λοκάρνο και του Μόντρεαλ. Η δεύτερη ταινία του, «Σιδερένιο νησί» (Jazireh ahani / Iron Island), προβλήθηκε το 2005 στο «Δεκαπενθήμερο των Σκηνοθετών» του φεστιβάλ των καννών. Το 2010 ο Rasoulof συνελήφθη και κατηγορήθηκε «για εχθρικές πράξεις και προπαγάνδα ενάντια στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν». Καταδικάστηκε σε 6ετή φυλάκιση, και απαγόρευση της σκηνοθετικής του δραστηριότητας ή 20ετή εξορία από τη χώρα του. Ενώ βρισκόταν προσωρινά εκτός φυλακής σε αναμονή της απόφασης για την έφεσή του, γύρισε την τέταρτη μεγάλου μήκους ταινία του, «Αντίο» (Bé omid é didar / Goodbye, 2011) κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Ακολούθησαν οι ταινίες «Τα χειρόγραφα δεν καίγονται» (Dast-neveshtehaa nemisoosand / Manuscripts Don't Burn, 2013), με βραβείο FIPRESCI του φεστιβάλ Καννών, όπου προβλήθηκε στο τμήμα «Ένα κάποιο βλέμμα» και το «Ένας ακέραιος άνθρωπος» (Lerd / A Man of Integrity, 2017), με βραβείο καλύτερης ταινίας στο τμήμα «Ένα κάποιο βλέμμα» του φεστιβάλ των Καννών.

Τούτη η ταινία έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο φεστιβάλ Βερολίνου του 2020 (που είχε στο τσακ προλάβει την πανδημία, καθώς αυτή βρισκόταν στην αρχή της) όπου τελικά και τιμήθηκε με την Χρυσή Άρκτο καλύτερης ταινίας! Ο Rasoulof γύρισε την ταινία κρυφά και δεν παραβρέθηκε στο Βερολίνο για να παραλάβει την Χρυσή Άρκτο, μιας που του το απαγόρευσε το ιρανικό καθεστώς. Καμία από τις επτά ταινίες του δεν έχει προβληθεί στο Ιράν και ο Rasoulof περνάει μεγάλο μέρος της ζωής του φυλακισμένος. Στις 4 Μαρτίου του 2020 και πάλι ο σκηνοθέτης καταδικάστηκε από το θεοκρατικό σύστημα του Ιράν σε ένα χρόνο φυλάκιση επειδή τρεις από τις ταινίες του θεωρήθηκε ότι κάνουν αντικυβερνητική προπαγάνδα! Και πάλι του απαγορεύτηκε να γυρίσει ταινίες για δύο χρόνια. Ο Rasoulof μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στην Τεχεράνη, το Αμβούργο και τη... φυλακή! Κατάφερε πάντως να είναι μέλος της κριτικής επιτροπής του επίσημου διαγωνιστικού τμήματος στο περασμένο φεστιβάλ Βερολίνου, που λόγω πανδημίας, διεξήχθη σε δύο στάδια: στο πρώτο, από 1 έως 5 Μαρτίου, έγινε διαδικτυακά και στο δεύτερο, από 9 έως 20 Ιουνίου, έγινε κανονικά, με παρουσία κόσμου στις αίθουσες.

Η υπόθεση: Ο Χεσμάτ είναι ένας συνηθισμένος οικογενειάρχης, που ζει στην Τεχεράνη. Είναι παντρεμένος με μια δασκάλα, έχουν μια μικρή κορούλα, φροντίζει την άρρωστη πεθερά του, η καθημερινότητά του είναι όπως όλων των άλλων κοινών θνητών. Απλά, μάλλον παίρνει πολλά χάπια. Και η δουλειά του είναι πάρα πολύ συγκεκριμένη. Και άγρια. «She Said, ‘You Can Do It'»: Ο Πόγια είναι ένας φαντάρος, που βασανίζεται από την ιδέα πως είναι υποχρεωμένος το επόμενο πρωινό, να κλωτσήσει μια καρέκλα πάνω στην οποία στέκεται όρθιος ένας φυλακισμένος και να τον οδηγήσει έτσι στον θάνατό του. Μπορεί να ξεφύγει από αυτήν τη δυσβάσταχτη υποχρέωση; Και πως μπορεί να τον βοηθήσει η κοπέλα του; 

«Birthday»: Ο Τζαβάντ είναι ένας φαντάρος, που έχει πάρει τριήμερη άδεια. Και πηγαίνει στην ιρανική ενδοχώρα προκειμένου να συναντήσει την αγαπημένη του Νάνα, που έχει γενέθλια. Θέλει να επισημοποιήσει τη σχέση τους κι έχει και το δαχτυλίδι για να το φέρει εις πέρας. Όμως, η οικογένεια της Νάνα, όπως και η ίδια, θρηνούν για τον χαμό ενός ανθρώπου, ο οποίος εκτελέστηκε... «Kiss Me»: Ο Μπαχράμ είναι ένας γιατρός, που ζει με την σύζυγό του κάπου στην επαρχία. Πλέον, ασχολείται με την μελισσοκομία. Θα φιλοξενήσει την ανιψιά του, την Ντάρια, που επιστρέφει στο Ιράν από τη Γερμανία όπου έχει μεγαλώσει, για να της πει ένα μυστικό.

Η άποψή μας: Ενώ στην αρχή της καριέρας του ο Rasoulof επέλεγε να κάνει έμμεση κριτική στο καθεστώς της χώρας του, χρησιμοποιώντας αλληγορίες, φοβούμενος ενδεχομένως και τις συνέπειες, πλέον, σε κάθε του νέα ταινία, είναι ολοένα και πιο ξεκάθαρος και πιο in your face. Πλέον, δεν φοβάται. Τι να φοβηθεί ο άνθρωπος; Τόσα χρόνια κυνηγιέται από το καθεστώς, τόσα χρόνια του αρνούνται να γυρίζει ταινίες, τόσα χρόνια έχει μείνει στη φυλακή. Τόσο αυτός όσο και ο συμπατριώτης του Jafar Panahi, συνεχίζουν να δημιουργούν κάτω από αντίξοες συνθήκες. Με γυρίσματα στα κρυφά, με τη βοήθεια άλλων συναδέλφων τους, με κάθε τρόπο, βρίσκουν τρόπο να εκφραστούν καλλιτεχνικά. Με κόστος. Αλλά και τι να κάνουν; Να τα παρατήσουν; Δύσκολα. 

Τούτη η ταινία του Rasoulof είναι σπονδυλωτή, δομείται από τέσσερις επιμέρους ιστορίες – βινιέτες, έχει διάρκεια δυόμιση ολόκληρες ώρες και είναι ένα κατηγορώ εναντίον της θανατικής ποινής. Όχι όμως ακαδημαϊκό. Όχι κατηγορώ για το κατηγορώ. Όχι ακραία στρατευμένο. Το Ιράν είναι ανάμεσα σε εκείνες τις χώρες στις οποίες η θανατική ποινή συνεχίζει να υφίσταται. Άλλες χώρες – παραδόξως, οι περισσότερες στην Ασία – στις οποίες ισχύει η θανατική ποινή είναι η Κίνα, η Βόρεια Κορέα, η Ινδονησία, η Ιαπωνία, το Πακιστάν και βεβαίως, κάποιες Πολιτείες των ΗΠΑ. Και στις περισσότερες από αυτές, εκείνοι που εκτελούνται, εκτελούνται για τα πιστεύω τους. Άσχετα που η εξουσία τους βαφτίζει εγκληματίες, ανθρώπους που... αξίζει να πεθάνουν. 

Το εξαιρετικό με την ταινία του Rasoulof είναι το γεγονός ότι θέτει πολύ ενδιαφέροντα ερωτήματα και αναγκάζει τον θεατή να δώσει τις δικές του απαντήσεις: εσύ τι θα έκανες στη θέση των πρωταγωνιστών κάθε μίας από τις ξεχωριστές ιστορίες; Αν νομίζετε πως οι απαντήσεις είναι εύκολες, είστε πολύ γελασμένοι. Τα πράγματα δεν είναι άσπρο και μαύρο. Κι απ' έξω από τον χορό πολύ εύκολα κρίνεις: όταν χορεύεις αρχίζουν τα δύσκολα. Κάθε ιστορία τσεκάρει το θέμα της θανατικής ποινής με διαφορετικό τρόπο. Κυρίως ενδιαφέρεται για τον αντίκτυπο που έχει αυτή στην καθημερινή ζωή των Ιρανών. Η πρώτη ιστορία είναι μάλλον και η πιο ενδιαφέρουσα. Όσο πρέπει αφαιρετική, όσο πρέπει λιτή, σε κερδίζει από τις λεπτομέρειες και το βάθος της. 

Ο πρωταγωνιστής, ο Χεσμάτ, είναι ένας απολύτως φυσιολογικός άνθρωπος με μια απολύτως φυσιολογική ζωή. Βαρετή, μέσα στην επανάληψη, μέσα στην ανία. Γιατί ο Rasoulof μας δείχνει ολόκληρη τη διαδικασία αυτού του ανθρώπου να μπει στο αυτοκίνητο, να βγει από το πάρκινγκ, να οδηγήσει σε διαδρόμους; Γιατί συσσωρεύει την ένταση κάτω από την απόλυτη ηρεμία; Γιατί καταπίνει χάπια ο δικός μας; Γιατί στέκεται παγωμένος μέσα στη νύχτα μπροστά σε έναν φωτεινό σηματοδότη, που μία δείχνει πράσινο, μία δείχνει κόκκινο; Πού πηγαίνει μέσα στα άγρια χαράματα; Το φινάλε τούτης της ιστορίας είναι συγκλονιστικό. Και η επιρροή που αφήνει στον θεατή είναι τεράστια, καθώς σε πιάνει εξαπίνης. Τρομερό. 

Η δεύτερη ιστορία είναι κατά τη γνώμη μου η πιο αδύναμη. Είναι περισσότερο θεατρική ως δομή και περισσότερο... αισιόδοξη απ' όσο όλο το υπόλοιπο φιλμ. Και το «Bella ciao» μέσα στο αυτοκίνητο διαφυγής δεν ακούγεται τόσο... επαναστατικό όσο πχ στο «Casa de papel» (χα!), αλλά κατά τη γνώμη μου δηλώνει μια αδυναμία του σκηνοθέτη. Προσωπικά, θα έβαζα τούτη την ιστορία στο τέλος, για να χαλαρώσει ο θεατής, να κλείσει η ταινία με μια πιο αισιόδοξη νότα. Ας είναι. Η τρίτη ιστορία είναι η δεύτερη πιο αγαπημένη μου. Εδώ, ο Rasoulof στήνει μερικές εξαιρετικές, λυρικές σκηνές, άφατης ομορφιάς. Ο φαντάρος πλένεται στα ύδατα του ποταμού δύο φορές, ωσάν να προσπαθεί να εξαγνιστεί, να καθαρίσει τη βρωμιά από πάνω του, το στίγμα, την ενοχή. Η πανέμορφη αρραβωνιαστικιά του, τον αγαπά. Όταν όμως μαθαίνει τον τρόπο με τον οποίο ο αγαπημένος της έπαιρνε τις τριήμερες άδειες, αδειάζει. Φτάνει κοντά στο να πράξει το αδιανόητο. Κι αυτό όταν λίγο νωρίτερα έβαζε σπυριά από ρόδι πάνω στο πρόσωπο του φαντάρου: τι υπέροχη σκηνή! Και η βροχή μετά την αποκάλυψη και την εγκατάλειψη έρχεται να σφραγίσει την ιστορία. Εδώ, ο νεαρός φαντάρος, απλά υπακούει στην εξουσία. Εδώ, η θεία της νεαρής λέει τη φράση – κλειδί της ταινίας: «η δύναμή σου είναι να λες όχι». Στην οποία ατάκα πάντως, ο νεαρός φαντάρος έχει μια πολύ λογική απάντηση: «αν πούμε όχι, θα καταστρέψουν τη ζωή μας». Εσείς, λοιπόν, τι θα κάνατε; 

Στην τέταρτη και τελευταία ιστορία, την Ντάρια υποδύεται η πανέμορφη κόρη του σκηνοθέτη, η Baran Rasoulof. Ένα μυστικό κρύβεται πίσω από την ιστορία. Ένα μυστικό, που οι πιο πεπειραμένοι από τους θεατές θα καταλάβουν αμέσως. Ένα μυστικό, απότοκο ενός δραματικού γεγονότος. Και η υπέροχη αλεπού στο φινάλε έρχεται να κλείσει την ταινία απλά, λιτά, ταπεινά μα και τόσο γενναιόδωρα. Κι εδώ, έρχεται και συναντά μεταφυσικά το «Ου φονεύσεις» του Kislowski, με το οποίο η ταινία έχει εκλεκτικές συγγένειες. Ναι, στον κόσμο μας υπάρχει κακό. Το πως το αντιμετωπίζουμε, το πως στεκόμαστε απέναντί του, λέει πολλά για εμάς, για την κοινωνία, για το κράτος. Οδόντα αντί οδόντος και οφθαλμός αντί οφθαλμού κι όλοι θα γίνουμε φαφούτηδες και τυφλοί. Και η ταινία ξεφεύγει από τα στενά όρια του Ιράν και αποκτά οικουμενική διάσταση.

Στις δικές μας αίθουσες? Στις 21 Οκτωβρίου 2021 από την Ama Films!