Movies Ltd

Παράξενο φρούτο...

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

Από τη Lady Day στον Μιθριδάτη: όταν τα τραγούδια πονάνε την εξουσία

Αυτή είναι η πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία που σκηνοθετεί ο γεννημένος στις 24 Δεκεμβρίου του 1959, στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, Lee Daniels. Η μέχρι τώρα φιλμογραφία του έχει ως εξής: Shadowboxer (2005 – βγήκε κατευθείαν σε dvd στην Ελλάδα), Μονάκριβη (Precious, 2009), The Paperboy (2012) και Ο μπάτλερ (The Butler, 2013). Για τη Μονάκριβη είχε ο ίδιος δύο υποψηφιότητες για Όσκαρ: σκηνοθεσίας και καλύτερης ταινίας (μιας που ήταν κι ένας από τους παραγωγούς της). Επόμενη ταινία που σχεδιάζει – στο πλαίσιο μιας παράξενης και εξεζητημένης μόδας – είναι το ριμέικ του «Σχέσεις στοργής» (Terms of Endearment) του James L. Brooks, από το 1983, όπου πρωταγωνιστούσαν η Shirley MacLaine ως μητέρα και η Debra Winger ως κόρη, πάσχουσα από καρκίνο. Στη νέα ταινία, τη μητέρα θα υποδυθεί η Oprah Winfrey, η οποία θα ηγείται λογικά ενός all African-American καστ.

Η ταινία ήταν υποψήφια για Όσκαρ α' γυναικείου ρόλου, για την πρωταγωνίστρια Andra Day, η οποία είναι τραγουδίστρια και στη συγκεκριμένη ταινία κάνει το ντεμπούτο της ως ηθοποιός. Η Andra Day ήταν υποψήφια και για Χρυσή Σφαίρα καλύτερης γυναικείας ερμηνείας (σε δραματική ταινία) κερδίζοντάς την. Πριν από την Andra Day ήταν η Diana Ross που ήταν υποψήφια και για Χρυσή Σφαίρα και για Όσκαρ α' γυναικείου ρόλου, στο ντεμπούτο της ως ηθοποιού, υποδυόμενη την Billie Holiday στην ταινία «Η κυρία τραγουδά τα μπλουζ» (Lady Sings the Blues, 1972).

Η υπόθεση: 3 Μαΐου 1957. Βιώνοντας οικονομικά ζόρια η Μπίλι Χόλιντεϊ δίνει συνέντευξη έναντι μικρού αντιτίμου στον Ρέτζιναλντ Λορντ Ντιβάιν. Οι ερωτήσεις του την οδηγούν στο παρελθόν. 10 χρόνια πριν συγκεκριμένα. Τότε που, για άλλη μια φορά από τότε που το ηχογράφησε, της απαγορεύεται να τραγουδήσει το «Strange Fruit». Ένα τραγούδι που αναφέρεται έμμεσα αλλά ξεκάθαρα στο λιντσάρισμα. Και το «παράξενο φρούτο» του τραγουδιού δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι μαύροι και οι μαύρες, που λευκοί ρατσιστές κρεμούσαν από τα δέντρα κάτω στον Νότο. Το «βαθύ κράτος» των ΗΠΑ σιχαινόταν το τραγούδι. Και ο Χάρι Ένσλιγκερ, ο επικεφαλής του FBΝ (Federal Bureau of Narcotics) στον πόλεμο της κυβέρνησης κατά των ναρκωτικών, μηχανεύονταν τρόπους για να κάνει την Χόλιντεϊ να σιωπήσει. 

Χρησιμοποίησε τον Αφροαμερικάνο μυστικό πράκτορα Τζίμι Φλέτσερ ως Δούρειο Ίππο προκειμένου να φυλακίσει την Χόλιντεϊ για χρήση ναρκωτικών. Η Μπίλι ήταν ηρωινομανής. Ήταν «αγνώστου πατρός», η μητέρα της δεν την ήθελε, μεγάλωσε σε μπουρδέλα, βιάστηκε, εκδιδόταν από μικρή, οι σχέσεις με τους άντρες που είχε στη ζωή της ήταν όλες κακοποιητικές, έψαχνε τρυφερότητα στις γυναίκες, στο ποτό, στα σκυλιά της. Πέθανε στις 17 Ιουλίου του 1959 σε ηλικία 44 ετών από κίρρωση του ήπατος, με το πόδι της δεμένο στο κρεβάτι του νοσοκομείου με χειροπέδες...

Η άποψή μας: Πριν προχωρήσουμε στο παρασύνθημα νομίζω καλό θα ήταν να κάνουμε ορισμένες διευκρινήσεις. Όπως σε όλες τις βιογραφίες, το σενάριο παίρνει μπόλικες ελευθερίες σε σχέση με τα πραγματικά γεγονότα. Και ιδίως σε ότι αφορά την Μπίλι Χόλιντεϊ, πολλές φορές ο μύθος και η πραγματικότητα δεν είναι ξεκάθαρα, καθώς δεν υπήρξαν γραπτές μαρτυρίες για πολλά από όσα βίωσε ενώ και οι άνθρωποι που έζησαν την ίδια εποχή με εκείνη, έχουν όπως είναι λογικό, πεθάνει. Το σενάριο της ταινίας βασίζεται στο βιβλίο «Chasing the Scream» του Johann Hari. 

Ο Ρέτζιναλντ Λορντ Ντιβάιν είναι σεναριακή κατασκευή: δεν πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο. Ο Τζίμι Φλέτσερ όντως ήταν Αφροαμερικάνος πράκτορας, που συνέβαλε στη σύλληψη της Μπίλι Χόλιντεϊ, όμως η μεταξύ τους σχέση (πόσο μάλλον η ερωτική) που αποτυπώνεται στην ταινία δεν υπάρχει τρόπος να αποδειχτεί. Και ναι, η Μπίλι Χόλιντεϊ είχε ερωτική σχέση μέχρι και με τον Όρσον Γουέλς, και ναι, έκλαψε στην κηδεία του σκύλου της, αλλά, το timeline και όλα όσα βλέπουμε επί της μεγάλης οθόνης, είναι ένα μείγμα αλήθειας και μύθου. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Έτσι κι αλλιώς οι βιογραφίες είναι ζόρικο κινηματογραφικό είδος εξ ορισμού – αν και αρκούντως δημοφιλές. Πώς να χωρέσεις μια ολόκληρη ζωή ενός ανθρώπου μέσα σε μια ταινία διάρκειας από μιάμιση έως τρεις ώρες; Ιδίως όταν η βιογραφία αφορά ανθρώπους όπως η Μπίλι Χόλιντεϊ, που σε μια μέρα ζούσε όλα όσα πολλοί δεν μπορούν να ζήσουν σε ολάκερες τις ζωές τους; 

Κι αφού ξεμπερδέψαμε μέσω αυτής της μακροσκελούς είναι η αλήθεια εισαγωγής, ας μπούμε στο ψητό: είναι καλή ταινία αυτή; Χμ, με το χέρι στην καρδιά, όχι, δεν θα το έλεγα. Το βασικό της πρόβλημα είναι το αλαλούμ τόσο της σκηνοθετικής γραμμής όσο και των ανοιγμάτων του σεναρίου. Ο Lee Daniels επιχειρεί να πει πολλά πράγματα μαζί κι όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, τα λέει μασημένα, μπερδεύοντας τον θεατή. Τι είναι η ταινία; Μια απλή βιογραφία μιας εμβληματικής μορφής της μουσικής; Ένα κατηγορώ εναντίον των μηχανισμών της Λευκής Αμερικής, που μια ζωή θέλει τους Μαύρους, σκλάβους; Μια ευκαιρία για να ενισχυθεί το κίνημα «Black Lives Matter»; Ένα case study για το πως η Τέχνη μπορεί να γίνει εντυπωσιακά ενοχλητική για την Εξουσία; Όλα αυτά και τίποτα από όλα αυτά τελικά. 

Όσο κι αν θέλει να το αποφύγει ο Daniels εντέλει αφηγείται επεισοδιακά – με επεισόδια δηλαδή, που διαδέχονται το ένα το άλλο – πολλά από όσα τράβηξε η Μπίλι Χόλιντεϊ. Είναι ένας τρόπος, που παραπέμπει σε τηλεταινία. Είναι ένας τρόπος που βασίζεται στην επιφάνεια και δεν εμβαθύνει. Και είναι ένας τρόπος φλατ, που δεν κατορθώνει να κρατήσει το ενδιαφέρον του θεατή διαρκώς οξυμένο. Αν είναι δυνατόν, ε; Κι εντάξει, λογικό είναι να μην ακολουθεί γραμμική χρονικά αφήγηση, αλλά τα πολλά πέρα δώθε μέσα στον χρόνο δεν βοηθούν – μπερδεύουν περισσότερο. Αμ το μοντάζ; Άναρχο και άστοχο. Ευτυχώς, μέσα από όλον αυτόν το χαμό, προκύπτει μια εξαιρετική ερμηνεία από μια πολλά υποσχόμενη ηθοποιό, στα πρώτα της βήματα στην υποκριτική. 

Η Andra Day ενσαρκώνει με φοβερή άνεση και με τρομερή προσήλωση έναν μύθο της μουσικής. Είναι ατρόμητη και πιάνει όλες τις λεπτές αποχρώσεις ενός ανθρώπου που, κατά πως φαίνεται, λίγο χάρηκε στη ζωή του και πολύ ταλαιπωρήθηκε. Αντιθέτως, ο Trevante Rhodes, που υποδύεται τον Τζίμι Φλέτσερ, δεν σκαμπάζει πολλά από υποκριτική. Η άνεση με την οποία μας δείχνει τους γραμμωμένους κοιλιακούς του έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αδυναμία του να εκφράσει οποιοδήποτε συναίσθημα στο μονίμως ανέκφραστο πρόσωπό του. Τα ίδια δηλαδή που τον είχαν χαρακτηρίσει και στην πρώτη του σημαντική κινηματογραφική εμφάνιση στο Moonlight. Έτσι που λέτε για την ταινία αυτή. Στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να σταθεί αφορμή για να ψαχτείτε περισσότερο σε ότι αφορά την Μπίλι Χολιντέι... 

ΥΓ: Αυτά που αναγράφονται στους τίτλους τέλους της ταινίας είναι αληθή. Το «Strange Fruit» όντως ανακηρύχθηκε ως τραγούδι του 20ου αιώνα από το περιοδικό Time. Και στις ΗΠΑ ακόμα παλεύουν να ψηφίσουν νόμο που να απαγορεύει το λιντσάρισμα! Η τελευταία προσπάθεια έγινε το 2019 με το «Emmett Till Antilyncing Act». Ακόμα και σήμερα που μιλάμε δεν έχει ψηφιστεί...

Στις δικές μας αίθουσες? Στις 10 Ιουνίου 2021 από την Spentzos Films!