Movies Ltd

«Εμένα θα μάθεις να με σέβεσαι»!

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

Η αληθινή ιστορία ενός ντίλερ των νοτίων προαστίων

Αυτή είναι η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία που σκηνοθετεί ο γεννημένος στην Αθήνα στις 15 Δεκεμβρίου του 1979 Φωκίωνας Μπόγρης, μετά την «Κάθαρση» (2009). Ως αυτοδίδακτος σκηνοθέτης άρχισε να κάνει τις πρώτες του αυτοσχέδιες βιντεοταινίες το 2002. Έχει σκηνοθετήσει ντοκιμαντέρ για την ΕΡΤ και μουσικά βιντεοκλίπ. Στη φιλμογραφία του συναντάμε και δύο μικρού μήκους ταινίες: «Family Tree» (2012, ταινία που τιμήθηκε με το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη στο φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους της Δράμας) και «Δεύτερος άντρας» (2013, στην οποία πρωταγωνιστής ήταν ο αείμνηστος Νίκος Τριανταφυλλίδης).

Η ταινία έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της διαδικτυακά τον περασμένο Νοέμβριο, οπότε κι έλαβε μέρος στο διαγωνιστικό τμήμα «Γνωρίστε τους γείτονες» του φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Είναι υποψήφια για δύο βραβεία Ίρις (τα βραβεία της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου): Καλύτερης Ταινίας και Β' Ανδρικού Ρόλου (για τον Στάθη Σταμουλακάτο).

Η υπόθεση: Ο Βαγγέλης, απομεινάρι της γενιάς των ρέιβ πάρτι, βγάζει τα προς το ζην πουλώντας κάνναβη. Είναι κουλ τύπος, χαμηλού προφίλ, ήσυχος, που θα προτιμούσε να έχει μια σταθερή εργασία παρά να συνεχίσει μια ζωή ως μικροεγκληματίας. Όμως, το στιγματισμένο ποινικό του μητρώο δεν τον αφήνει να σταυρώσει «καθωσπρέπει» εργασία. Όταν οι γείτονές του «μυρίζοντας» τον χασισοκαπνό (καθώς είναι και χρήστης), απειλούν να τον καταδώσουν στην αστυνομία, ο Βαγγέλης αναγκάζεται να εγκαταλείψει το διαμέρισμά του και να καταφύγει στο σπίτι της αδελφής του, της Κατερίνας. 

Εκεί θα γνωρίσει τον γκόμενο της Κατερίνας, τον Πέτρο, έναν μπράβο που έχει καλές άκρες με τον υπόκοσμο των νοτίων προαστίων της Αθήνας. Ο Πέτρος προσφέρει διέξοδο στα οικονομικά προβλήματα του Βαγγέλη, ωθώντας τον να συμμετάσχει στις «δουλειές» που οργανώνει για τον κόσμο της νύχτας. Όμως, ο Βαγγέλης δεν θέλει να ανήκει στον κόσμο της νύχτας...

Η άποψή μας: «Πέσαμε από τα σύννεφα». «Δεν έδωσε ποτέ δικαίωμα στη γειτονιά». «Είναι καλό παιδί». Κλισέ ατάκες που ακούγονται κατά κόρον μετά από έγκλημα στο οποίο θύτης είναι ένας άνθρωπος, που δεν το έβαζε το μυαλό σου ότι είναι ικανός να προχωρήσει σε αυτό, σε κάποια αποτρόπαια πράξη, που κάνει την «κοινή γνώμη» να απορεί: μα πώς είναι δυνατόν; Έτσι είναι η «κοινή γνώμη»: λειτουργεί με κουτάκια, με αφορισμούς, με προκαταλήψεις, με προδιαγεγραμμένες προδιαγραφές. Όποιοι βρίσκονται στον μέσο όρο, όσοι ντύνονται καλά, μιλάνε ευγενικά, λένε «καλημέρα, καλησπέρα», πηγαίνουν εκκλησία, περνάνε τις γιαγιές στο απέναντι πεζοδρόμιο, είναι η... κοινή γνώμη. Και η κοινή γνώμη δεν μπορεί να τα βάλει με κάποιον δικό της, σωστά; 

Βέβαια, όταν τα αποδεικτικά στοιχεία αρχίζουν να συσσωρεύονται, όταν δεν χωράει καμία αμφισβήτηση πως ο «καλός άνθρωπος» έκανε το έγκλημα για το οποίο κατηγορείται, αμέσως η «κοινή γνώμη» αλλάζει τροπάρι. Το έγκλημα πρέπει να πληρωθεί με την κατάλληλη τιμωρία. Με το ανάλογο πρόστιμο. Το κυριότερο: ο εγκληματίας εξοστρακίζεται. Βρίσκεται πλέον εκτός «κοινής γνώμης». Ανεπίστρεπτί. Μπαίνει στο... περιθώριο. Εκεί όπου έτσι κι αλλιώς εξορίζονται όλοι όσοι δεν μπορούν να ανήκουν στην κοινή γνώμη, γιατί θα την... μιάνουν. Βαποράκια, χασικλήδες, πουτάνες, τραβέλια, κλέφτες, λωποδύτες, υπόκοσμος. 

Υπό-κοσμος. Όσοι βρίσκονται κάτω από τον «κόσμο». Τον κόσμο που δομεί την κοινή γνώμη. Χα! Είσαι μέλος του υποκόσμου; Καμία ελπίς για σένα. Κανένα φως στην άκρη του τούνελ. Καμία συμπάθεια για τον διάβολο. Η κοινή γνώμη έχει ήδη κατασκευάσει μια προκάτ... γνώμη για σένα. Είσαι άσχημος, βρόμικος, βίαιος (τεράστιε Ettore Scola!). Όσο συναναστρέφεσαι με τους ομοίους σου, όσο απλά προσφέρεις... υπηρεσίες για μέλη της κοινής γνώμης, όσο δεν ξεμυτίζεις από το γκέτο σου, προφανώς και δεν αποτελείς απειλή. Ναι, μια χαρά μπορείς να είσαι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας. Μην τολμήσεις όμως να ξεφύγεις. Η κοινή γνώμη δεν θα σε δεχτεί. Κι ας διαθέτει μεγαλύτερα τέρατα ανάμεσά της. Εσύ έχεις τη στάμπα. Εσύ έχεις τη ρετσινιά. Εσύ έχεις το μη καθαρό ποινικό μητρώο. Οπότε, κάθε προσπάθεια, μάταια. 

Πώς το έλεγε ο Al Pacino στον τρίτο «Νονό»; «Just when I thought I was out... they pull me back in». Έτσι κι ο Βαγγέλης της ταινίας μας. Τον είχανε δέσει πριν 10 χρόνια με 100 τζι (γραμμάρια) «χόρτο» - κι αυτό είναι κάτι από το οποίο δεν μπορεί να απαλλαγεί. Οπότε, κάθε προσπάθεια «κανονικότητας» αποβαίνει μάταιη. Οπότε, πώς θα επιβιώσει ο Βαγγέλης, ο Βάγγος, ο κάθε Βάγγος; Αναγκαστικά, παραβατικά. Πόσο παραβατικά; Η απελπισία περίστροφο και σφαίρες της οι ανάγκες – άντε και καλή τύχη μάγκες. Η κοινωνική αυτοματοποίηση και οι προκαταλήψεις κάνουν την κοινή γνώμη (ναι, πάλι αυτή) να κλείνει τα μάτια της. Να μην μπορεί – ή μάλλον να μην θέλει, να μην την νοιάζει – να δει ότι στον υπόκοσμο ζουν κάθε λογής άνθρωποι, που αγαπάνε, που πονάνε, που έχουν να πληρώσουν νοίκια, φως, νερό, τηλέφωνο. Και πως, εντέλει, τόσο στον κόσμο όσο και στον υπόκοσμο υπάρχουν καθίκια και καλά παιδιά. Ίσως λίγο τα ποσοστά να παίζουν... 

Είναι το «Πρόστιμο» μια ταινία, που αξίζει να τη δει κανείς; Η απάντηση είναι καταφατικότατη. Ίσως το πιο γρήγορο sold-out από τις ταινίες του περασμένου φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, κουβαλάει καλτ στάτους άμα τη εμφανίσει. Το καλό είναι πως δεν εγκλωβίζεται σε αυτό – δεν είναι μόνο αυτό η ταινία. Πατώντας στο δρόμο που έχει ανοίξει ο Γιάννης Οικονομίδης με τις ταινίες του – κι έχοντας και μια... πρέζα «Τσίου» ανάμεσα στα συστατικά – ο Μπόγρης βουτάει στον κόσμο των λούμπεν αντιηρώων του με τη σιγουριά ενός ανθρώπου που ξέρει για τι πράγμα μιλάει. Δεν γκλαμουροποιεί τον υπόκοσμο, η ματιά του δεν είναι εκείνη μιας λάιφσταϊλ αντιμετώπισης της «γραφικής» μικροκοινωνίας – δεν κάνει το κινηματογραφικό ανάλογο μιας έρευνας δημοσιευμένης στην Athens Voice ξέρω'γω. 

Δεν τον δαιμονοποιεί όμως κιόλας. Δεν είναι όλοι φτου κακά στα μονοπάτια που κινείται ο Βαγγέλης. Η πορεία του Βαγγέλη (πάρα πολύ καλός ο Βαγγέλης Ευαγγελινός στον κεντρικό ρόλο) από τη στιγμή που τον συναντάμε στην αρχή της ταινίας μέχρι το φινάλε της, είναι πορεία καθόδου, όχι ακριβώς στην κόλαση, αλλά εντάξει, ο άνθρωπος δεν περνάει καλά, καθώς τα εμπόδια που συναντά είναι συνεχή. Κάθε φορά που η ηθική του δοκιμάζεται (όποιος πιστεύει πως τα βαποράκια είναι εκ προοιμίου ανήθικα, ας μην συνεχίσει να διαβάζει παρακαλώ), κάθε φορά που στριμώχνεται, βρίσκει έναν τρόπο να μείνει πάνω από τα σκατά που πάνε να τον πνίξουν. Μέχρι πότε όμως; 

Η γνωριμία του με τον Πέτρο (κατευθείαν από το Οικονομίδειο σύμπαν ο φοβερός και τρομερός Στάθης Σταμουλακάτος – γενικά, αν δεν γράψεις τη λέξη Οικονομίδης ή τα παράγωγά της σε κριτική για αυτήν την ταινία, έρχεται ο Γιάννης ενώ κοιμάσαι και σε γαμωσταυρίζει στα 1874 ντεσιμπέλ) θα είναι καθοριστική. Γιατί ο Πέτρος δεν έχει ηθική. Ή ας το θέσω διαφορετικά: για τον Πέτρο το μόνο που μετράει είναι το χρήμα κι όχι ο τρόπος που θα το αποκτήσει. Νταής, ψευτόμαγκας, βίαιος και σωβινιστής, ρατσιστής και ομοφοβικός, σπρώχνει τον Βαγγέλη στα άκρα. Κι ο Βαγγέλης, σαν ελατήριο, πιέζεται, πιέζεται, πιέζεται έως ότου εκτοξεύει τη βία που έχει συσσωρεύσει, στο πολλαπλάσιο. Old Boy αλά ελληνικά... 

Το σενάριο που συνυπογράφει ο σκηνοθέτης με τον Πάνο Τράγο είναι σπουδαίο και πετυχαίνει το θαυμαστό για ελληνική ταινία, να ακούς διαλόγους και να μην σταυροκοπιέσαι: ναι, έτσι μιλάνε οι άνθρωποι, χωρίς υπερβολές, χωρίς στόμφο, χωρίς δηθενιά. Αυτή η απαράμιλλη φυσικότητα είναι σπουδαίο κατόρθωμα του Μπόγρη σε ότι αφορά την κατεύθυνση των ηθοποιών του. Ωραιότατο φιλμ, μια χαρά παραγωγή, τρομερές ατάκες και σκηνές που θα κοπούν και θα ραφτούν και θα γίνουν memes και σημεία αναφοράς στο youtube προσεχώς – δεν είναι κακό αυτό, ίσα ίσα. Ξεχωρίζω προσωπικά τη σκηνή στο ιταλικό εστιατόριο, τις σφαλιάρες στον έρημο τον Λούβαρη και τη θεϊκή σκηνή με τον τσαμπουκαλεμένο Μπισμπίκη («δεν μιλάς, κοτούλα;») να μπαίνει θριαμβευτής κι αγέρωχος σε ένα... σμαρτάκι. Άρχοντας! 

Δεν είναι χωρίς προβληματάκια η ταινία: υπάρχουν κάποια μικρά λογικά χάσματα στην αφήγηση και το φινάλε είναι κατάτι πιο εύκολο από όσο θα επιθυμούσα προσωπικά. Όμως, πιστεύω πως αυτό το Πρόστιμο θα το πληρώσουν μετά χαράς οι θεατές, τώρα που βγαίνει η ταινία στα θερινά. Σεξ εντ ντραγκς εντ όχι ροκ εν ρολ, αλλά σκυλάδικα. Έτσι! ΥΓ: Ρε παιδιά, από πότε έχει να σκάσει τέτοιος «Αλβανός» στην πιάτσα;

Στις δικές μας αίθουσες? Στις 20 Μαΐου 2021 από την Danaos Films!