Οι Μητέρες Μας
του César Díaz. Με τους Armando Espitia, Emma Dib, Aurelia Caal, Julio Serrano Echeverría, Victor Moreira.
Mothers of the disappeared
του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969) 
«Για να ζήσει κανείς σε αυτήν τη χώρα πρέπει να είναι τρελός ή μεθυσμένος»...
Αυτή είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας που σκηνοθετεί ο γεννημένος στις 20 Σεπτεμβρίου του 1978 στην Πόλη της Γουατεμάλας (πρωτεύουσας της Γουατεμάλας) César Díaz. Στη φιλμογραφία του ως σκηνοθέτη συναντάμε και δύο μεσαίου μήκους ντοκιμαντέρ. Έχει δουλέψει και ως μοντέρ, μεταξύ των άλλων στην ταινία «Ηφαίστειο» (Ixcanul, 2015) του συμπατριώτη του Jayro Bustamante, η οποία προβλήθηκε και στη χώρα μας.
Η ταινία Οι Μητέρες Μας (Nuestras Madres) έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο περασμένο φεστιβάλ των Καννών, όπου έλαβε μέρος στο παράλληλο διαγωνιστικό πρόγραμμα της Εβδομάδας της Κριτικής. Τιμήθηκε με τη Χρυσή Κάμερα του φεστιβάλ (βραβείο που απονέμει επιτροπή για την καλύτερη πρώτη ταινία, ανάμεσα στις ταινίες οι οποίες συμμετέχουν σε όλα τα τμήματα του φεστιβάλ), ενώ κέρδισε και το βραβείο της Société des Auteurs et Compositeurs Dramatiques (SACD) στο συγκεκριμένο τμήμα. Αποτέλεσε τέλος την επίσημη πρόταση του Βελγίου για το Όσκαρ Διεθνούς Ταινίας, μιας που η χώρα ήταν συμπαραγωγός του φιλμ.
Η υπόθεση: Γουατεμάλα, 2018. Τα μάτια όλης της χώρας είναι καρφωμένα στην επικείμενη δίκη των στρατιωτικών, που τη δεκαετία του '80 είχαν ξεκινήσει εμφύλιο πόλεμο και διέπραξαν ουκ ολίγες θηριωδίες, με μαζικές εκτελέσεις και βιασμούς μεταξύ των άλλων. Ο Ερνέστο είναι ένας νεαρός ανθρωπολόγος, που εργάζεται στο Ιατροδικαστικό Ινστιτούτο για την ταυτοποίηση αγνοουμένων. Δουλειά του είναι ουσιαστικά να δίνει «ταυτότητα» στα λείψανα των νεκρών που βρίσκονται συνεχώς σε διάφορους μαζικούς τάφους.
Η επίσκεψη μιας γηραιάς ιθαγενούς κυρίας, που ψάχνει να βρει τα απομεινάρια του αγαπημένου της συζύγου, θα τον ταρακουνήσει, καθώς μέσω μιας φωτογραφίας – ενδεχομένως – να του δίνει στοιχεία για την εύρεση του τάφου και του δικού του πατέρα, που ήταν αντάρτης και δολοφονήθηκε από τους στρατιωτικούς. Ενάντια στη θέληση της μητέρας του, αφοσιώνεται σε αυτή την υπόθεση, ψάχνοντας για την αλήθεια. Μια αλήθεια που ενδεχομένως να μην είναι έτσι ακριβώς όπως την περίμενε...
Η άποψή μας: Θα ήθελα αρχικά εδώ να παραθέσω ένα κομμάτι από το σημείωμα του σκηνοθέτη: «Ο εμφύλιος στη Γουατεμάλα δεν είναι πολύ γνωστός και δεν ξέρω γιατί. Η χώρα ήταν πρωτοπόρα στην ήπειρο σε πολλούς τομείς, με μία από τις πρώτες αγροτικές μεταρρυθμίσεις και με ένα από τα πρώτα Νόμπελ Λογοτεχνίας. Είναι επίσης ο τόπος για μία από τις πρώτες επιχειρήσεις της CIA. Η πρώτη αμερικάνικη εισβολή έγινε το 1954, εγκαθιστώντας στρατιωτική δικτατορία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήλεγχαν το εμπόριο μπανάνας, έφτιαξαν το σιδηροδρομικό δίκτυο και το δίκτυο ηλεκτρισμού ώστε να μεταφέρουν τις μπανάνες. Μια μέρα, το επαναστατικό κίνημα αντίστασης ζήτησε την απαλλοτρίωση όλων όσων είχαν πάρει οι Αμερικάνοι. Εκείνοι απάντησαν στέλνοντας αεροπλάνα, τοποθετώντας έναν δικτάτορα στην εξουσία, και προκαλώντας έναν εμφύλιο πόλεμο που κράτησε μέχρι το 1996. Το αποτέλεσμα ήταν 200.000 νεκροί, 45.000 αγνοούμενοι, μια καταγεγραμμένη γενοκτονία, γύρω από την οποία δεν γνωρίζουμε πολλά.
Πιστεύω ότι αν οι 200.000 νεκροί δεν ήταν Ινδιάνοι, αλλά λευκοί, ο κόσμος θα είχε μιλήσει περισσότερο για αυτά τα γεγονότα». 200 χιλιάδες νεκροί! Η Γενοκτονία της Γουατεμάλας είναι γνωστή και ως η Γενοκτονία των Μάγιας αλλά και ως το Σιωπηρό Ολοκαύτωμα! Κι όμως, ελάχιστα γνωρίζει η ανθρωπότητα για όλα αυτά. Όπως σημειώνει στο ίδιο σημείωμα ο σκηνοθέτης, «υπολογίζεται ότι μέχρι σήμερα 1% από τους αγνοούμενους έχει αναγνωριστεί, μετά από 20 χρόνια ερευνών». Τρομερό και συγκλονιστικό και αδιανόητο ταυτόχρονα. Και θεώρησα χρήσιμο να τα παραθέσω όλα αυτά ως χρήσιμες πληροφορίες για τον θεατή, επειδή στην ταινία δεν γίνεται καμία ιδιαίτερη αναφορά. Δεν μας «πληροφορεί» για όλα αυτά ο σκηνοθέτης στην ταινία του. Ούτε για το ότι το πραξικόπημα ήταν αμερικανοκίνητο. Κι αυτό το γεγονός είναι μία (μάλλον η βασικότερη) αδυναμία τούτου του φιλμ.
Προσωπικά μιλώντας, η ταινία μου άρεσε. Μου άρεσε πολύ. Μου άρεσε η ηρεμία της και η ανθρωπιά της. Μου άρεσε η φιλοσοφία της και η ματιά της. Ταινία στην οποία ακούγεται η Τρίτη Διεθνής – και μάλιστα σε σκηνή εορτασμού... γενεθλίων – είναι πολύ κοντά στο να με κερδίσει έτσι κι αλλιώς. Κατά μία έννοια θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τούτη η ταινία έχει αρκετές ομοιότητες με το «Μέσα από τις φλόγες» του Denis Villeneuve, μια δεκαετία πίσω. Οι τόνοι όμως εδώ είναι πολύ πιο... ντοκιμαντερίστικοι. Ο σκηνοθέτης δεν πηγαίνει το πράγμα ούτε προς την πλευρά της αρχαίας τραγωδίας ούτε προς την πλευρά του βαριού μελοδράματος. Δεν προσπαθεί να «εκμεταλλευτεί» το θέμα του.
Η πραγματική ταυτότητα του νεαρού Ερνέστο κάνει αντίστιξη με την πραγματική ταυτότητα ολόκληρης της χώρας. Η μουσική είναι πολύ όμορφη, η σκηνή με τις Ινδιάνες μητέρες που περνάνε ως πορτρέτα, η μία μετά την άλλη, μπροστά στον φακό του σκηνοθέτη, είναι τρομερή και είναι η κορυφαία σε συναισθηματικό αντίκτυπο, οι ανατροπές (εντάξει, ανατροπή) δεν είναι δύσκολο να προβλεφθεί αν βλέπεις σινεμά περισσότερο από μια φορά τον μήνα, και πάλι όμως η ταινία λειτουργεί. Και με το παραπάνω. Και σε κερδίζει. «Θέλω να μάθω» ο γιος. «Δεν θέλω να θυμάμαι» η μάνα. Και η γνώση και η θύμηση, γεμάτες πόνο. Πάντως, όσο κι αν πονάω, πρέπει να γνωρίζουμε: όλοι. Το βλέμμα των ιθαγενών γυναικών της ταινίας – καμία τους δεν είναι επαγγελματίας ηθοποιός – το επιβάλλει αυτό.
Η υπόθεση: Γουατεμάλα, 2018. Τα μάτια όλης της χώρας είναι καρφωμένα στην επικείμενη δίκη των στρατιωτικών, που τη δεκαετία του '80 είχαν ξεκινήσει εμφύλιο πόλεμο και διέπραξαν ουκ ολίγες θηριωδίες, με μαζικές εκτελέσεις και βιασμούς μεταξύ των άλλων. Ο Ερνέστο είναι ένας νεαρός ανθρωπολόγος, που εργάζεται στο Ιατροδικαστικό Ινστιτούτο για την ταυτοποίηση αγνοουμένων. Δουλειά του είναι ουσιαστικά να δίνει «ταυτότητα» στα λείψανα των νεκρών που βρίσκονται συνεχώς σε διάφορους μαζικούς τάφους.
Η επίσκεψη μιας γηραιάς ιθαγενούς κυρίας, που ψάχνει να βρει τα απομεινάρια του αγαπημένου της συζύγου, θα τον ταρακουνήσει, καθώς μέσω μιας φωτογραφίας – ενδεχομένως – να του δίνει στοιχεία για την εύρεση του τάφου και του δικού του πατέρα, που ήταν αντάρτης και δολοφονήθηκε από τους στρατιωτικούς. Ενάντια στη θέληση της μητέρας του, αφοσιώνεται σε αυτή την υπόθεση, ψάχνοντας για την αλήθεια. Μια αλήθεια που ενδεχομένως να μην είναι έτσι ακριβώς όπως την περίμενε...
Η άποψή μας: Θα ήθελα αρχικά εδώ να παραθέσω ένα κομμάτι από το σημείωμα του σκηνοθέτη: «Ο εμφύλιος στη Γουατεμάλα δεν είναι πολύ γνωστός και δεν ξέρω γιατί. Η χώρα ήταν πρωτοπόρα στην ήπειρο σε πολλούς τομείς, με μία από τις πρώτες αγροτικές μεταρρυθμίσεις και με ένα από τα πρώτα Νόμπελ Λογοτεχνίας. Είναι επίσης ο τόπος για μία από τις πρώτες επιχειρήσεις της CIA. Η πρώτη αμερικάνικη εισβολή έγινε το 1954, εγκαθιστώντας στρατιωτική δικτατορία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήλεγχαν το εμπόριο μπανάνας, έφτιαξαν το σιδηροδρομικό δίκτυο και το δίκτυο ηλεκτρισμού ώστε να μεταφέρουν τις μπανάνες. Μια μέρα, το επαναστατικό κίνημα αντίστασης ζήτησε την απαλλοτρίωση όλων όσων είχαν πάρει οι Αμερικάνοι. Εκείνοι απάντησαν στέλνοντας αεροπλάνα, τοποθετώντας έναν δικτάτορα στην εξουσία, και προκαλώντας έναν εμφύλιο πόλεμο που κράτησε μέχρι το 1996. Το αποτέλεσμα ήταν 200.000 νεκροί, 45.000 αγνοούμενοι, μια καταγεγραμμένη γενοκτονία, γύρω από την οποία δεν γνωρίζουμε πολλά.
Πιστεύω ότι αν οι 200.000 νεκροί δεν ήταν Ινδιάνοι, αλλά λευκοί, ο κόσμος θα είχε μιλήσει περισσότερο για αυτά τα γεγονότα». 200 χιλιάδες νεκροί! Η Γενοκτονία της Γουατεμάλας είναι γνωστή και ως η Γενοκτονία των Μάγιας αλλά και ως το Σιωπηρό Ολοκαύτωμα! Κι όμως, ελάχιστα γνωρίζει η ανθρωπότητα για όλα αυτά. Όπως σημειώνει στο ίδιο σημείωμα ο σκηνοθέτης, «υπολογίζεται ότι μέχρι σήμερα 1% από τους αγνοούμενους έχει αναγνωριστεί, μετά από 20 χρόνια ερευνών». Τρομερό και συγκλονιστικό και αδιανόητο ταυτόχρονα. Και θεώρησα χρήσιμο να τα παραθέσω όλα αυτά ως χρήσιμες πληροφορίες για τον θεατή, επειδή στην ταινία δεν γίνεται καμία ιδιαίτερη αναφορά. Δεν μας «πληροφορεί» για όλα αυτά ο σκηνοθέτης στην ταινία του. Ούτε για το ότι το πραξικόπημα ήταν αμερικανοκίνητο. Κι αυτό το γεγονός είναι μία (μάλλον η βασικότερη) αδυναμία τούτου του φιλμ.
Προσωπικά μιλώντας, η ταινία μου άρεσε. Μου άρεσε πολύ. Μου άρεσε η ηρεμία της και η ανθρωπιά της. Μου άρεσε η φιλοσοφία της και η ματιά της. Ταινία στην οποία ακούγεται η Τρίτη Διεθνής – και μάλιστα σε σκηνή εορτασμού... γενεθλίων – είναι πολύ κοντά στο να με κερδίσει έτσι κι αλλιώς. Κατά μία έννοια θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τούτη η ταινία έχει αρκετές ομοιότητες με το «Μέσα από τις φλόγες» του Denis Villeneuve, μια δεκαετία πίσω. Οι τόνοι όμως εδώ είναι πολύ πιο... ντοκιμαντερίστικοι. Ο σκηνοθέτης δεν πηγαίνει το πράγμα ούτε προς την πλευρά της αρχαίας τραγωδίας ούτε προς την πλευρά του βαριού μελοδράματος. Δεν προσπαθεί να «εκμεταλλευτεί» το θέμα του.
Η πραγματική ταυτότητα του νεαρού Ερνέστο κάνει αντίστιξη με την πραγματική ταυτότητα ολόκληρης της χώρας. Η μουσική είναι πολύ όμορφη, η σκηνή με τις Ινδιάνες μητέρες που περνάνε ως πορτρέτα, η μία μετά την άλλη, μπροστά στον φακό του σκηνοθέτη, είναι τρομερή και είναι η κορυφαία σε συναισθηματικό αντίκτυπο, οι ανατροπές (εντάξει, ανατροπή) δεν είναι δύσκολο να προβλεφθεί αν βλέπεις σινεμά περισσότερο από μια φορά τον μήνα, και πάλι όμως η ταινία λειτουργεί. Και με το παραπάνω. Και σε κερδίζει. «Θέλω να μάθω» ο γιος. «Δεν θέλω να θυμάμαι» η μάνα. Και η γνώση και η θύμηση, γεμάτες πόνο. Πάντως, όσο κι αν πονάω, πρέπει να γνωρίζουμε: όλοι. Το βλέμμα των ιθαγενών γυναικών της ταινίας – καμία τους δεν είναι επαγγελματίας ηθοποιός – το επιβάλλει αυτό.
Στις δικές μας αίθουσες? Στις 27 Φεβρουαρίου 2020 από την One From The Heart!
