Movies Ltd

This House is a House of Trouble

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

Η Ψυχή ανήκει στον Παράδεισο και το Σώμα στην Κόλαση...

Αυτή είναι η 14η μεγάλου μήκους ταινία που σκηνοθετεί ο Lars von Trier. Οι προηγούμενες 13 ταινίες του είναι οι εξής: «Το στοιχείο του εγκλήματος» (Forbrydelsens element/ The Element of Crime, 1984), «Epidemic» (1987), «Europa» (1991), «Δαμάζοντας τα κύματα» (Breaking the Waves, 1996), «Οι ηλίθιοι» (Idioterne/ The Idiots, 1998), «Χορεύοντας στο σκοτάδι» (Dancer in the Dark, 2000), «Dogville» (2003), «Manderlay» (2005), «Το μεγάλο αφεντικό» (Direktøren for det hele/ The Boss of It All, 2006), «Ο αντίχριστος» (Antichrist, 2009), «Melancholia» (2011), «Nymphomaniac: Μέρος Α'» (Nymphomaniac: Vol. I, 2013), «Nymphomaniac: Μέρος Β'» (Nymphomaniac: Vol. IΙ, 2013). Και με αυτήν επέστρεψε στο φεστιβάλ των Καννών (έστω και Εκτός Συναγωνισμού), επτά χρόνια μετά τη συνέντευξη τύπου για την ταινία του «Melancholia», η οποία συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ, όπου κάποιες δηλώσεις του σχετικά με τον ναζισμό και τον Χίτλερ οδήγησαν στο να χαρακτηριστεί persona non grata.

Αρχικά Το σπίτι που έχτισε ο Τζακ είχε ανακοινωθεί πως θα αποτελέσει μια μίνι τηλεοπτική σειρά οκτώ επεισοδίων. Αυτό έγινε τον Σεπτέμβριο του 2014, όταν η ολοκληρωμένη εκδοχή του «Nymphomaniac» προβλήθηκε στο φεστιβάλ Βενετίας. Τον Φεβρουάριο του 2016, όμως, ο Lars von Trier, στην προσωπική του σελίδα στο facebook, ανακοίνωσε μέσω ενός βίντεο «γεμάτο» με David Bowie, πως τελικά «Το σπίτι που έχτισε ο Τζακ» θα αποτελούσε την επόμενη μεγάλου μήκους ταινία του, η οποία θα έβγαινε στις αίθουσες το 2018. Όπως κι έγινε...

Η υπόθεση: Ο Τζακ είναι ένας πολιτικός μηχανικός που ζει και εργάζεται στις ΗΠΑ. Είναι ιδιαιτέρως έξυπνος, είναι ιδιαίτερα... αναίσθητος κι είναι serial killer. Κάθε δολοφονία που διαπράττει είναι για εκείνον ένα έργο τέχνης. Ο Τζακ αφηγείται πέντε από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις δολοφονιών του μέσα σε ένα χρονικό πλαίσιο 12 ετών (κατά τις δεκαετίες του '70 και του '80), όπου σκοτώνει συνολικά πάνω από 60 άτομα! Η αστυνομία αρχίζει να τον πλησιάζει, εκείνος όμως παίρνει ολοένα και μεγαλύτερα ρίσκα. Παράλληλα, θέλει να χτίσει ένα σπίτι, όμως, κάθε του σχέδιο, όταν τελικά μπαίνει στο στάδιο της υλοποίησης, δεν του αρέσει και το καταστρέφει. Εκτός από τον Τζακ που αφηγείται τα δρώμενα, υπάρχει κι ένας συνομιλητής, ο Βερτζ, ο οποίος κατά μία έννοια κοντράρει τον Τζακ στα λεγόμενά του. Υπάρχει τρόπος να σταματήσει όλο αυτό;

Η άποψή μας: Αυτή είναι μία από τις πιο προκλητικές ταινίες του Lars von Trier. Αλλά εντάξει, βρείτε μου μία ταινία του που να μην έχει προκαλέσει συζητήσεις, έτσι; Εδώ λοιπόν, στην επίσημη προβολή της ταινίας στις Κάννες, έφυγε κόσμος από την αίθουσα καθώς δεν άντεξε τη βία που παρουσιάζονταν αφτιασίδωτη, καθόλου ωραιοποιημένη και in your face. Πέρα, όμως, από το γεγονός ότι αυτή είναι μια προκλητική ταινία, συνάμα είναι και μία από τις πιο δύσκολες ταινίες του προβοκάτορα δημιουργού... Στην 14η μεγάλου μήκους ταινία του, λοιπόν, ο μεγάλος Δανός επιστρέφει στην αρχή της καριέρας του σε ότι αφορά την επιλογή του θέματος. Ήταν το 1984 όταν βγήκε στις αίθουσες «Το στοιχείο του εγκλήματος», ένα δυστοπικό θρίλερ, όπου ένας αστυνομικός προσπαθούσε να συλλάβει έναν serial killer χρησιμοποιώντας τις αμφιλεγόμενες μεθόδους του μέντορά του. Τότε, πρωταγωνιστής ήταν ο αστυνομικός. Ουσιαστικός πρωταγωνιστής βέβαια ήταν ο ίδιος ο Trier, που εντυπωσίαζε με το σκοτεινό, αισθητικά άψογο και υποβλητικό κινηματογραφικό του ντεμπούτο. 34 χρόνια μετά, πολλά έχουν αλλάξει. Πάρα πολλά.

Εκτός από ένα: ο Trier είναι και πάλι ο βασικός πρωταγωνιστής της ταινίας του. Αυτό που βλέπουμε είναι οι σκέψεις του δημιουργού πάνω στο τι είναι τέχνη, μέσα από τη δράση ενός serial killer. Ο δολοφόνος είναι ο Τζακ. Ο Βερτζ (σύντομο για το Βέρτζιλ) ποιος είναι; Η «Θεία Κωμωδία» είναι ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και ποίησης όλων των εποχών. Το ποίημα χωρίζεται σε τρία κύρια μέρη – Κόλαση, Καθαρτήριο και Παράδεισος – και αφηγείται το φανταστικό ταξίδι του Δάντη στον Άδη, με οδηγούς τον Βιργίλιο και τη Βεατρίκη. Ο Βέρτζιλ λοιπόν είναι ο Βιργίλιος. Και ο Βιργίλιος μαζί με τον Τζακ είναι ο ίδιος ο Trier! Ο δημιουργός, που για να «κατασκευάσει» το σπίτι του, για να το χτίσει, πρέπει να «σκοτώσει». Αλλά και το άλλο μισό, ο... δικηγόρος του διαβόλου, που λειτουργεί ως η συνείδηση της λογικής.

Πυκνός σε νοήματα κι όχι πάντα φιλικός προς τον θεατή, ο Trier από τη μια επιστρέφει στην πηγή του, από την άλλη συνεχίζει από εκεί που είχε σταματήσει με το δίδυμο του «Nymphomaniac». Κι εκεί είχαμε έναν αφηγητή, την νυμφομανή Charlotte Gainsbourg, να αφηγείται χαρακτηριστικά περιστατικά της ερωτικής της ζωής στον Stellan Skarsgård, τον άνθρωπο που της έσωσε τη ζωή. Εκεί, όμως, τα πράγματα ήταν σαφέστερα, πιο ξεκάθαρα, πιο προσβάσιμα. Στη νέα του ταινία τον Βέρτζιλ - Bruno Ganz, δεν τον βλέπουμε παρά μόνον στο τελευταίο τμήμα της ταινίας. Μιας ταινίας που χωρίζεται σε πέντε συν ένα διακριτά μέρη. Τα πέντε μέρη έχουν να κάνουν το καθένα με μία αγαπημένη δολοφονία του Τζακ και το «συν ένα» είναι ο επίλογος, η κάθοδος (ναι, στην κόλαση) – και είναι εδώ, στον επίλογο, όπου βλέπουμε επιτέλους τον Βέρτζιλ και δεν ακούμε μόνον τη φωνή του.

Τώρα, για να ξεκαθαρίσουμε λίγο κάποιες παρανοήσεις. Ο Trier δεν είναι καλά. Δεν έχει τρελαθεί, ο άνθρωπος τα έχει 400 και βάλε. Απλά, έχει ρημαχτεί από την κατάθλιψη, τον πεσιμισμό του, την μη πίστη του στην ανθρωπότητα. Κι όσο κι αν φαίνεται παράξενο, η ταινία έχει σκηνές βίας τόσο σκληρές που εννοείται ότι θα σοκάρουν πάρα πολλούς από τους θεατές της, συνολικά όμως, αυτές οι σκηνές δεν ξεπερνούν χοντρικά το 10% του φιλμικού χρόνου. Κατάθλιψη, ξεκατάθλιψη από την άλλη, την προβοκάτσια την έχει μέσα στο αίμα του. Σε κάνει να βρίζεις άσχημα σε σκηνές όπου ο Τζακ δολοφονεί παιδιά (όχι, δεν υπαινίσσεται τις σκηνές – τις δείχνει... φουλ φρόνταλ!) ή όπου κόβει με μαχαίρι το στήθος ενός από τα θύματά του! Γιατί το κάνει αυτό; Γιατί από τη μια παίζει με τους φόβους μας. Και γιατί από την άλλη βλέπει πως ο δημιουργός είναι κατά μία έννοια ένας serial killer. Πρέπει να σκοτώσει για να δημιουργήσει. Και το σπίτι που τελικά χτίζει...

Αλλά ας μην προχωρήσουμε σε περισσότερα σπόιλερ. Ίσως ακουστεί παράξενο σε ορισμένους αλλά σε πολλά της σημεία η ατμόσφαιρα και η μενταλιτέ της ταινίας μου θύμισε το τηλεοπτικό «Hannibal». Την ίδια λογική με τον Τζακ έχει ο Hannibal, την ίδια απάθεια, την ίδια αδυναμία να νιώσει αυτό που λέμε empathy και ως «εμπάθεια» παραπέμπει σε κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που σημαίνει στα αγγλικά η λέξη. Τα θύματα του Τζακ είναι στην τεράστια πλειοψηφία τους γυναίκες κι αυτό είναι ένα ακόμα προβοκατόρικο στοιχείο: στην εποχή του #metoo δεν κωλώνει να φλερτάρει με τον μισογυνισμό. Όλα αυτά όμως είναι εγκεφαλικά. Ο Trier θέτει ερωτήματα, δεν δίνει απαντήσεις. Ο άμαθος θεατής θα τσακιστεί και θα εγκαταλείψει την αίθουσα νωρίς, όσο προλαβαίνει να σωθεί από το mindfuck. Εδώ υποτίθεται άνθρωποι της δουλειάς και δεν άντεξαν! Η ταινία του είναι απόλυτα προσβάσιμη αλλά ταυτόχρονα και τόσο ερμητικά κλειστή, που σε «πετάει» απ' έξω.

Αδιαμφισβήτητα ο τύπος είναι τεράστιος σκηνοθέτης. Αλλά αυτό που κάνει δεν χωνεύεται εύκολα. Και πάλι, όπως είχε κάνει στο «Nymphomaniac» γεμίζει την οθόνη με πληροφορίες, με ποπ αναφορές, ενώ γίνεται και... αυτοαναφορικός! Δεν θυμάμαι ξανά σε ταινία του να βλέπουμε τόσες πολλές σκηνές από παλιότερες ταινίες του, ενώ μέσα υπάρχει σκηνή και από τον «Λόγο» του Ντράγιερ! Ο τζαζίστας Γκλεν Γκουλντ και ο ποιητής Γουίλιαμ Μπλέικ είναι εδώ, ο Γκέτε και ο David Bowie (το «Fame» ακούγεται και ξανακούγεται πολλάκις μέσα στην ταινία). Σκηνές από την... Ακρόπολη και σκηνές από το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Μπούχενβαλντ. Πληροφορίες για τον τρόπο αποσύνθεσης της ρώγας από το σταφύλι που ανάλογα με το πως πετυχαίνεται αυτή μας δίνει και διαφορετικό κρασί, αλλά και σκέψεις για τον ναζιστή αρχιτέκτονα Σπέερ, που λατρεύοντας την αρχαία Ελλάδα έχτισε κτίρια που ήθελε, με τη φθορά του χρόνου, να λειτουργούν ως καλοδιατηρημένα ερείπια κτιρίων της αρχαιότητας. Και βεβαίως, κεντρικό debate στην ταινία, η διαφορά ανάμεσα στον αρχιτέκτονα και τον πολιτικό μηχανικό ως μια παραβολή για τη δημιουργία στην τέχνη.

Πυκνός, ενοχλητικός, σπουδαίος, προβοκάτορας, μισάνθρωπος, δίνει μια ταινία που ένα της πλάνο κουβαλάει τόσες πληροφορίες και τόσο μεγαλείο όσο ολόκληρες φιλμογραφίες φτασμένων συναδέλφων του. Παίζει όμως με τη φλόγα (χε χε χε) και είναι περισσότερες από μία οι φορές στις οποίες απλά... καίγεται. Και ο επίλογός του είναι εκείνος στον οποίο ακόμα και ο πιο υπομονετικός από τους θεατές, εγκαταλείπει. Ο Τζακ φυλάει τα πτώματα από τις δολοφονίες του σε ένα τεράστιο δωμάτιο – ψυγείο ως ένα installation της φρίκης. Από την άλλη πλευρά, όμως, μέσω μιας πόρτας που μένει κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια ερμητικά κλειστή, βρίσκεται η καυτή λάβα. Η Κόλαση. Εκεί, οι εικόνες παραπέμπουν σε αναγεννησιακούς πίνακες. Εκεί, δίνει ρέστα αισθητικά και σε ότι αφορά την ατμόσφαιρα. Εκεί, όμως, χάνεται και το παιχνίδι. Μακρόσυρτος και βασανιστικός, ο επίλογος δεν προσφέρει κάτι παραπάνω από την... τιμωρία του Τζακ. Και όποιοι θεατές είχαν μείνει εν εγρηγόρσει ως εκείνο το σημείο, παραδίδουν πνεύμα! Είναι και πάνω από δυόμιση ώρες η ταινία...

Κλασικά, θα ανοίξει πολλές συζητήσεις τούτο το φιλμ, τώρα που θα αρχίσει να προβάλλεται εμπορικά στις αίθουσες. Θα υπάρχουν οι lovers και οι haters, με τους τελευταίους πολύ φοβάμαι να υπερτερούν. Το ότι πάντως, ένας άνθρωπος, κατορθώνει να φτιάξει μια ταινία πλημμυρισμένη από τις αντιφάσεις του, γεμάτη από συναρπαστικές ιδέες και χιούμορ που ξεπερνάει τα όρια του ανίερου, φέρνοντας τον θεατή του σε άβολη θέση, είναι κάτι που δίχως αμφιβολία, είναι σπουδαίο. Αν είναι και... καλό, μένει να κριθεί από τον ίδιο, τον καθένα θεατή ξεχωριστά.

Στις δικές μας αίθουσες? Στις 11 Οκτωβρίου 2018 από την Seven Films!