Movies Ltd

Οι λέξεις αλλάζουν τα πάντα

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

Το μίσος είναι δύσκολα διαχειρίσιμο

Ο Ziad Doueiri γεννήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 1963 στη Βηρυτό του Λιβάνου. Βίωσε τον εμφύλιο πόλεμο στη χώρα του μεγαλώνοντας και τελικά έφυγε για τις ΗΠΑ στα 20 του χρόνια για να σπουδάσει. Εντέλει αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο με πτυχίο κινηματογράφου κι άρχισε να εργάζεται στο Λος Άντζελες. Άρχισε να δημιουργεί θόρυβο γύρω από το όνομά του δουλεύοντας ως βοηθός σκηνοθέτη και χειριστής κάμερας στις ταινίες του Quentin Tarantino «Reservoir Dogs», «Pulp Fiction» και «Jackie Brown». Το 1998 γράφει το σενάριο και σκηνοθετεί την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, το «West Beyrouth», η οποία έλαβε μέρος στο φεστιβάλ των Καννών, στο «Δεκαπενθήμερο των Σκηνοθετών». Ακολούθησε η ταινία «Όλα για τη Λίλα» (Lila dit ça, 2004). Τη μεγάλη του επίδοση την έπιασε στην τρίτη του ταινία. Τίτλος της: «Η επίθεση» (The Attack, 2012).

Η προσβολή (L'insulte) είναι η τέταρτη μεγάλου μήκους ταινία του. Έλαβε μέρος στο διαγωνιστικό τμήμα του περασμένου φεστιβάλ Βενετίας και έφτασε στην τελική πεντάδα των υποψήφιων ταινιών για το ξενόγλωσσο Όσκαρ, όντας η πρώτη επίσημη υποψηφιότητα του Λιβάνου όλων των εποχών!

Η υπόθεση: Στη σημερινή Βηρυτό, μια προσβολή που ξεφεύγει από κάθε έλεγχο, οδηγεί τον Τόνι, έναν Χριστιανό Λιβανέζο, και τον Γιάσερ, έναν Παλαιστίνιο πρόσφυγα, να λύσουν τις διαφορές τους στο δικαστήριο. Η δίκη διχάζει την κοινωνία του Λιβάνου, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης βάζουν φωτιά στην ήδη τεταμένη κατάσταση, και παλιές πληγές βγαίνουν στο προσκήνιο, όπως και τραυματικές αποκαλύψεις. Ο Τόνι και ο Γιάσερ καλούνται να επανεξετάσουν τις ζωές τους και τις προκαταλήψεις τους.

Η άποψή μας: Γεννιέσαι. Είσαι το αποτέλεσμα μιας εντελώς τυχαίας συμπαντικής συνωμοσίας. Προκύπτεις εσύ ως μία πιθανότητα στο δισεκατομμύριο. Προκύπτεις εσύ καθώς το συγκεκριμένο σπερματοζωάριο κατόρθωσε να διαπεράσει και εντέλει να εισέλθει στο συγκεκριμένο ωάριο. Είσαι το «προϊόν» της ερωτικής συνεύρεσης ενός άνδρα και μιας γυναίκας. Όσο είσαι στην κοιλιά της μητέρας σου τρέφεσαι από το αίμα της. Λογικά, βιώνεις ότι βιώνει. Λογικά, αισθάνεσαι ότι αισθάνεται. Αν είναι χαρούμενη είσαι κι εσύ χαρούμενο. Αν είναι λυπημένη είσαι κι εσύ λυπημένο. Αν είναι αγχωμένη είσαι κι εσύ αγχωμένη. Αν όλα πάνε καλά με την εγκυμοσύνη έρχεται η ώρα της γέννησης. Από την ασφάλεια της μήτρας βγαίνεις στην ανασφάλεια ενός τεράστιου, αφιλόξενου, εχθρικού κόσμου. Είσαι απροστάτευτο. Δεν θα κατόρθωνες να επιβιώσεις αν ήσουν μόνο σου. Ευτυχώς, υπάρχουν οι γονείς σου. Υπάρχει κατά κύριο λόγο η μητέρα σου να σε φροντίζει, να σε προσέχει, να σε ταΐζει, να σε νανουρίζει, να σου χαμογελάει, να σου μιλάει, να σε αγαπάει. Και ο πατέρας σου, σε δεύτερο ρόλο.

Ακούς λέξεις. Και ο εγκέφαλός σου διαμορφώνεται. Ακούς λέξεις. Και η σκέψη σου αναπτύσσεται. Ακούς λέξεις. Και μπορείς να ονοματίζεις πράγματα. «Παππού, πάμε άτα». «Μπάλα». «Μαμ». «Κακά». Τέτοια. Μεγαλώνεις. Κοινωνικοποιείσαι. Ο μικρός πυρήνας της οικογένειάς σου μεγαλώνει. Γνωρίζεις κι άλλους ανθρώπους. Πηγαίνεις σχολείο. Πηγαίνεις γυμναστήριο. Πηγαίνεις σε δραστηριότητες. Κάνεις φίλους. Μιλάς. Σου μιλάνε. Διαμορφώνεσαι. Αρχίζεις να αποκτάς ταυτότητα. Είσαι Έλληνας από τη Θεσσαλονίκη, ποντιακής καταγωγής, όχι πλούσιος και ζεις στη Φρανκφούρτη, με μετανάστες γονείς. Είσαι Λιβανέζος από τη Βηρυτό, Χριστιανός, δεξιός, μηχανικός αυτοκινήτων. Είσαι Παλαιστίνιος από τη Γάζα, μουσουλμάνος, αριστερός, ξεριζωμένος από την πατρίδα σου, εργοδηγός. Κουβαλάς αυτά που σου έμαθαν οι γονείς σου. Κουβαλάς αυτά που σου έμαθαν οι δάσκαλοί σου. Κουβαλάς αυτά που σου έμαθαν οι φίλοι σου, οι εραστές σου, οι πνευματικοί και θρησκευτικοί ταγοί σου.

Είσαι μια διαμορφωμένη προσωπικότητα. Έχεις συγκεκριμένα βιώματα. Κουβαλάς όμως και τα βιώματα της φυλής σου, των γονέων σου, των συμπατριωτών σου. Έχεις μάθει να ονοματίζεις πως αυτοί είναι οι φίλοι σου και αυτοί οι εχθροί σου. Ίσως να μην έχεις βιώσει ασχήμιες κι όλα να είναι θεωρητικά για σένα. Ίσως να έχεις νιώσει την αδικία στο πετσί σου και τα πράγματα να είναι πιο πρακτικά. Έχεις μάθει να μισείς. Και ξέρεις, το ξέρεις καλά, πως οι λέξεις μπορούν να πληγώσουν. Οι λέξεις μπορούν να σε κάνουν να φουντώσεις, να χάσεις τον έλεγχο, να εκραγείς, να κινητοποιηθείς, να βιαιοπραγήσεις. Πώς το έλεγαν οι Violent Femmes στο «Add it up»: Words to memorize, words hypnotize, Words make my mouth exercise, Words all failed the magic prize, Nothing I can say when I'm in your thighs... Άσχετο λέτε;

Μπορεί να είναι κι έτσι. Οι λέξεις. Οι λέξεις. Οι λέξεις. Μπορούν να ρίξουν μια γυναίκα στο κρεβάτι σου. Μπορούν να σε κάνουν να ονειρευτείς. Μπορούν να σε κάνουν να γελάσεις. Μπορούν, όμως, να σε προσβάλλουν. Να προσβάλλουν για το σώμα σου. Να σε προσβάλλουν για το φύλο σου. Να σε προσβάλλουν για την εξυπνάδα σου. Να σε προσβάλλουν για τον τρόπο που ντύνεσαι. Να σε προσβάλλουν για την οικονομική σου κατάσταση. Να σε προσβάλλουν για την ποδοσφαιρική ομάδα που υποστηρίζεις. Η προσβολή προκύπτει όταν λέξεις εκστομιστούν. Και η προσβολή είναι κάτι που δύσκολα αντιμετωπίζεται. Και η προσβολή συνήθως ξεκινάει από κάτι μικρό και μπορεί να οδηγήσει σε κάτι που ξεφεύγει από κάθε έλεγχο...

Η Βηρυτός είναι υπό ανακατασκευή. Ο Γιάσερ είναι εργοδηγός στα όρια της παρανομίας (κανονικά, δεν θα έπρεπε να τον προσλάβει το αφεντικό του). Είναι δουλευταράς, τίμιος, καλός σε αυτό που κάνει. Είναι και Παλαιστίνιος. Και μουσουλμάνος. Καθώς βρίσκεται σε επιθεώρηση των έργων βελτίωσης, δέχεται τα νερά από το μπαλκόνι του Τόνι, ο οποίος ποτίζει τα λουλούδια του. Η υδρορροή του είναι μεγάλη, παράνομη, εξ ου και το κατάβρεγμα. Ο Γιάσερ λέει πως μπορεί να διορθώσει την κατάσταση. Ο Τόνι αρνείται. Ο Τόνι έχει συνεργείο αυτοκινήτων. Είναι Λιβανέζος, χριστιανός και δεξιός. Είναι επίσης πολύ καλός στη δουλειά του. Ο Γιάσερ διορθώνει την υδρορροή χωρίς τη συναίνεση του Τόνι. Ο Τόνι όταν το αντιλαμβάνεται, την κάνει κομμάτια. Ο Γιάσερ τον βρίζει. Ο Τόνι ζητάει από το αφεντικό του Γιάσερ να πάει να του ζητήσει συγγνώμη. Ο Γιάσερ δυσκολεύεται, αλλά πηγαίνει. Ο Τόνι τον προσβάλλει. Ο Γιάσερ τον χτυπάει. Η κόντρα τους φτάνει στα δικαστήρια. Κάτι ελάχιστο και προσωπικό οδηγεί μια ολόκληρη χώρα στο να διχαστεί...

Αυτό που πολύ έξυπνα πετυχαίνει ο σκηνοθέτης είναι να φτιάξει μια κοινωνικοπολιτική ταινία, που μιλάει για την πραγματικότητα στη χώρα του, χωρίς να αποκλείει το παγκόσμιο κοινό από τη θέασή της. Κι αυτό επειδή στη θέση των δύο συγκεκριμένων ανδρών θα μπορούσαν να βρίσκονται άλλα δίδυμα, με δυνατότητα του κοινού να ταυτιστεί. Μπορεί να ήταν ένας Παοκτσής κι ένας Αρειανός, ένας σκυλάς με έναν έντεχνο, ένας καπνιστής με έναν αντικαπνιστή, ένας που του αρέσει το βουνό με έναν που του αρέσει η θάλασσα, ένας που του αρέσουν οι κουραμπιέδες με έναν που του αρέσουν τα μελομακάρονα κτλ κτλ. Τον Doueiri τον ενδιαφέρει η αντιπαράθεση, Τα γενεσιουργά της αίτια. Το γεγονός ότι κανείς δεν έχει απόλυτο δίκιο και κανείς δεν είναι κάτοχος της μίας και μοναδικής αλήθειας. Το ότι καμιά φορά αφορμή ψάχνουμε για να ξεσπάσουμε. Πως τα πράγματα δεν είναι άσπρο και μαύρο.

Πως εγωισμός, περηφάνια, στερεότυπα για το τι είναι άνδρας, μας οδηγούν σε ατραπούς παράδοξες όπου δεν σκεφτόμαστε με τη λογική αλλά πορευόμαστε με βάση το θυμικό. Αν κάποιος από τους θεατές ενδιαφέρεται και για το κάτι παραπάνω, μαθαίνει και δυο πράγματα παραπάνω για την ιδιότυπη κατάσταση που ίσχυε στον Λίβανο. Για τον Bashir Gemayel, πολιτικό του Λιβάνου, δεξιού, χριστιανού, που αν και Άραβας ήταν πιο κοντά στις θέσεις του Ισραήλ, μιας που ήθελε να φύγουν οι Παλαιστίνιοι πρόσφυγες από τη χώρα του – εδώ καλό θα έκανε μια θέαση της ταινιάρας «Βαλς με τον Μπασίρ». Αλλά, το είπαμε και πιο πάνω, δεν είναι απαραίτητη η γνώση της πολιτικής και ιστορικής κατάστασης στο Λίβανο τα τελευταία 50 χρόνια για να «καταλάβει» κάποιος την ταινία.

Από κάποιο σημείο και μετά η ταινία μετατρέπεται σε ένα κανονικό δικαστικό δράμα. Δεν λείπουν οι υπερβολές, ιδίως σε ότι αφορά το πως τα media παρουσιάζουν την κατάσταση, πως τη διογκώνουν, πως πάνε να πιάσουν λαβράκι. Δεν λείπει ο διδακτισμός. Δεν λείπουν οι ευκολίες. Δεν λείπουν τα στερεότυπα: διάολε, εξαιτίας των στερεοτύπων πλακώνονται οι δύο τύποι! Οι άντρες οι τσαμπουκάδες, όταν οι γυναίκες τους κρατούν πιο χαμηλό προφίλ, θέλουν να δώσουν τόπο στην οργή, δεν θέλουν να ξεφύγουν τα πράγματα. Δεν λείπει η ευκολία των δικαστικών δραμάτων. Ο σκηνοθέτης όμως κατορθώνει να τη σκαπουλάρει. Και βγάζει το αποτέλεσμα ισοπαλία. Σωστά; Λάθος; Εσύ αποφασίζεις. Ο θεατής. Ανάλογα με τα πιστεύω σου. Ανάλογα με την ανατροφή σου. Ανάλογα με τα βιώματά σου. Ανάλογα με την παιδεία σου. Εσύ τι έκανες την τελευταία φορά που σε πρόσβαλαν; Πώς αντέδρασες; Ποιον έχεις προσβάλει επίσης τελευταία; Γιατί; Το μετάνιωσες;

Μια χαρά ταινία, που λειτουργεί ποικιλοτρόπως και σε διαφορετικά επίπεδα. Το λες και επίτευγμα.

Στις δικές μας αίθουσες? Στις 12 Απριλίου 2018 από την Seven Films!