Movies Ltd

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

Πολύ δύσκολο να παραμένεις ακέραιος σε έναν βρώμικο κόσμο

Ο Mohammad Rasoulof γεννήθηκε το 1973 στην πόλη Σιράζ του Ιράν. Ξεκίνησε την καριέρα του σκηνοθετώντας μικρού μήκους ταινίες. Η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, «Το δειλινό» (Gagooman / The Twilight, 2002), παρουσιάστηκε σε πολλά φεστιβάλ, μεταξύ των οποίων του Λοκάρνο και του Μόντρεαλ. Η δεύτερη ταινία του, «Σιδερένιο νησί» (Jazireh ahani / Iron Island), προβλήθηκε το 2005 στο «Δεκαπενθήμερο των Σκηνοθετών» του Φεστιβάλ Καννών. Το 2010 ο Rasoulof συνελήφθη και κατηγορήθηκε «για εχθρικές πράξεις και προπαγάνδα ενάντια στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν». Καταδικάστηκε σε 6ετή φυλάκιση, και απαγόρευση της σκηνοθετικής του δραστηριότητας ή 20ετή εξορία από τη χώρα του. Ενώ βρισκόταν προσωρινά εκτός φυλακής σε αναμονή της απόφασης για την έφεσή του, γύρισε την τέταρτη μεγάλου μήκους ταινία του, «Αντίο» (Bé omid é didar / Goodbye, 2011) κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες.

Το Ένας ακέραιος άνθρωπος (Lerd) είναι to 6o μεγάλου μήκους φιλμ που σκηνοθετεί. Καμία από τις έξι ταινίες του δεν έχει προβληθεί στο Ιράν και ο Rasoulof περνάει μεγάλο μέρος της ζωής του φυλακισμένος. Με αυτήν την ταινία έλαβε μέρος στο παράλληλο του επίσημου διαγωνιστικού τμήμα «Ένα κάποιο βλέμμα» στο περασμένο φεστιβάλ των Καννών, όπου τιμήθηκε με το βραβείο της καλύτερης ταινίας του τμήματος! Εμείς την ταινία την είδαμε στις «Νύχτες Πρεμιέρας» στην Αθήνα, στον κινηματογράφο «Δαναό», τη παρουσία της ηθοποιάρας μας, Βαγγέλη Μουρίκη! And friends, μιας που από τη θέση που καθόταν, στο διάλειμμα (ναι, κάνουν διάλειμμα σε ταινίες που προβάλλονται σε φεστιβάλ στην Αθήνα!) πέρασαν μπόλικοι θαμώνες για να πουν ένα γεια.

Η υπόθεση: Ο 35χρονος Ρεζά, θέλοντας να κάνει μια καινούρια αρχή, μακριά από τη μολυσμένη με περισσότερους από έναν τρόπους Τεχεράνη, ζει μια ήρεμη ζωή με τη γυναίκα και τον μοναχογιό του σε ένα απόμακρο χωριό στο Βόρειο Ιράν. Έχει αγοράσει μια μικρή έκταση παίρνοντας δάνειο από την τράπεζα κι έχει στήσει ένα μικρό εκτροφείο χρυσόψαρων. Με αυτό καταγίνεται ενόσω η σύζυγός του, που τον στηρίζει σε κάθε βήμα, ασκεί τα καθήκοντά της ως διευθύντρια σε ένα γυμνάσιο θηλέων και ο γιος τους διαπρέπει στο δικό του σχολείο. Λίγο πιο δίπλα στην έκτασή του, στη φάρμα του, μια ιδιωτική εταιρεία που έχει στενές επαφές με την κυβέρνηση και τις τοπικές αρχές, θα πάρει τον έλεγχο σε οτιδήποτε κινείται στην περιοχή. Οι πάμπλουτοι μέτοχοί της έχουν πιέσει τους χωρικούς και τους μικροϊδιοκτήτες να ερημώσουν τη γη τους, τις αγροικίες και τα σπίτια τους, για το συμφέρον της εταιρείας, έχοντας ως μοχλό πίεσης τον επιστάτη τους, έναν τύπο με πολύ άσχημη φήμη και χειρότερη συμπεριφορά. Όμως, ο Ρεζά αντιδρά...

Η άποψή μας: Ο Rasoulof αποτελεί «κακό σπυρί στον κώλο» για το ιρανικό καθεστώς. Μαζί με τον Panahi έχουν μπει πολλάκις στο μάτι της ιρανικής κυβέρνησης καθώς οι ταινίες τους θίγουν πολλά κακώς κείμενα, από αυτά που ταλανίζουν το Ιράν. Οι δυο σκηνοθέτες έχουν δικαστεί, καταδικαστεί και φυλακιστεί για τις ιδέες τους! Στη συγκεκριμένη ταινία, αυτό που μπαίνει στο στόχαστρο του σπουδαίου δημιουργού είναι το «λάδωμα». Αν δεν λαδώσεις δεν κάνεις τίποτα, δεν μπορείς να προχωρήσεις τις δουλειές σου, δεν πας πουθενά! Επίσης, ο Rasoulof μέσω της ιστορίας του μας λέει πως στη χώρα του δεν υπάρχει δικαιοσύνη και πως η επιβολή του νόμου και της τάξης είναι θέμα χρημάτων, εξαγορών, λαδωμάτων και πως ισχύει πεντακάθαρα ο νόμος της ζούγκλας: κυριαρχεί ο ισχυρότερος.

Ο Ρεζά είναι ο ακέραιος άνθρωπος του τίτλου. Είναι αυτός που δεν δέχεται να λαδώσει. Είναι αυτός που προσπαθεί να βγάλει χρήματα και να ταΐσει την οικογένειά του με τον ιδρώτα του προσώπου του. Είναι αυτός που δεν αντέχει, δεν ανέχεται την αδικία. Και δεν συμβαίνει αυτό μόνο από τη στιγμή που ξεκίνησε την εκτροφή χρυσόψαρων. Όχι. Ίσχυε από πάντα. Όπως του λέει ένας παλιός συμμαθητής του: «πάντα τέτοιος ήσουν, ψωροπερήφανος και αντιδραστικός». Αυτή η εμμονή να λέει «όχι» όταν όλοι λένε «ναι», αυτό το πείσμα να στέκεται όρθιος όταν όλοι σκύβουν το κεφάλι, τον βάζει στο στόχαστρο. Το γνωρίζει καλά και η γυναίκα του: «Ο Ρεζά δεν θα λάδωνε ποτέ για να με βγάλει από τη φυλακή», λέει. Ουσιαστικά, ο Ρεζά ανοίγει πόλεμο με όλους τους γύρω του! Κι αυτό επειδή βρίσκεται στο λάθος σημείο τη λάθος στιγμή και χαλάει τη φτιάξη, ταράζει τη μανέστρα.

Προσέξτε: ο Rasoulof μιλάει για ακέραιο άνθρωπο. Όχι για άνθρωπο που υπακούει «στο σύνταγμα και τους νόμους». Ο Ρεζά είναι άθεος. Και φτιάχνει παράνομα δικό του ποτό με βάση το καρπούζι. Σπάζει βασικό νόμο του κράτους! Ναι, αλλά αυτό δεν μπορεί να κηλιδώσει τον χαρακτήρα του. Ή μήπως μπορεί; Μήπως το ότι σιγά-σιγά ενδίδει και προσπαθεί να κερδίσει τον πόλεμό του χρησιμοποιώντας τα όπλα των αντιπάλων του δεν είναι ένδειξη διαφθοράς; Μήπως το ότι χρηματίζεται για να κάνει τον αγώνα τον καλό, δεν μας λέει κάτι ενδιαφέρον για τον χαρακτήρα του; Μήπως το ότι δέχεται να λειτουργήσει ως πιόνι στα σχέδια τρίτου ανθρώπου, με το αζημίωτο, δεν τον φέρνει στο ύψος του μέσου ανθρώπου, «που συνηθίζει στην κάθε βρωμιά/// αρκεί να έχει γεμάτο τον ντορβά»;

Το καλό δεν μπορεί να κερδίσει με τίμια μέσα, μας λέει ο σκηνοθέτης. Είναι τόσο βαθιά η σήψη και η διαφθορά στον κοινωνικό ιστό, που δεν υπάρχει σωτηρία, μας λέει ο Rasoulof. Και γενικώς μας τα λέει πάρα πολύ καλά. Κι ας αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει παλιακά μέσα: ο Ρεζά βγαίνει από τη φυλακή, η όμορφη γυναίκα του βάζει γάλα να βράσει, την κυριεύει η ερωτική επιθυμία, βγάζει αυτό που φοράει στο κεφάλι της, πάει να βρει τον καλό της, και να, το γάλα χύνεται από την κατσαρόλα! Σε ανάλογη σκηνή, δεν αφήνει στον Ρεζά να πάρει ψωμί και τον καρφώνει με το βλέμμα της στα μάτια! Είπαμε, παλιακά. Αλλά και έξυπνη κινηματογραφοφιλία υφίσταται: αν δεν σκεφτείς τα «Πουλιά» του Χίτσκοκ, σε συγκεκριμένη σκηνή, τι θα σκεφτείς;

Αυτό που μπορούμε να προσάψουμε στην ταινία είναι μια αίσθηση επανάληψης. Δηλαδή, ενώ η ένταση και η αντιπαλότητα αυξάνονται και θα έπρεπε να βλέπουμε μια κλιμάκωση των εχθροπραξιών, αυτό ναι μεν συμβαίνει, αλλά παρουσιάζεται φλατ και με ντούρου ντούρου και φτου και από την αρχή. Επίσης, ο βασικός πρωταγωνιστής έχει την κατάλληλη εμφάνιση αλλά όχι τις υποκριτικές ικανότητες για να πείσει. Τέλος, κάποια πράγματα μένουν ξεκρέμαστα: πχ, το όπλο που του παίρνουν στην αρχή, νομίζαμε πως θα χρησιμοποιούνταν κάποια στιγμή – μπα. Επίσης, η υπο-ιστορία με την (διαφορετικού θρησκεύματος από το κυρίαρχο και αποπνικτικό μουσουλμανικό) οικογένεια της μαθήτριας που κάνει κάτι μη αναμενόμενο, εννοείται ότι είναι δυνατή για την ατζέντα του σκηνοθέτη, αλλά δεν φαίνεται να ταιριάζει και πολύ στο κυρίως στόρι. Εκτός κι αν μπαίνει για να «λερώσει» λίγο και την εικόνα της γυναίκας του Ρεζά, που επίσης παρουσιάζεται γενικά ως ακέραια: δίπλα στον άντρα της, βράχος, παρά το γεγονός ότι τρεις και λίγο τον φυτιλιάζει να ενδώσει.

Όπως και να έχει, αυτό είναι ένα ακόμα σπουδαίο φιλμ από το Ιράν. Που καίει σαν τη φλόγα η οποία μετατρέπει σε στάχτες και αποκαΐδια το σπίτι στην ταινία, σε μια από τις πολλές εξαιρετικές σκηνές που μας χαρίζει.