του Patricio Guzmán
Το παρόν απλά δεν υπάρχει!
του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969) 
Γη γεμάτη πτώματα – ουρανός γεμάτος αστέρια
Ο Patricio Guzmán θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ντοκιμαντερίστες παγκοσμίως. Το 2013, στο πλαίσιο του 15ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, έγινε μια πλήρης ρετροσπεκτίβα - αφιέρωμα στο έργο του. Από το εισαγωγικό σημείωμα του αφιερώματος παραθέτουμε παρακάτω μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία, για να καταλάβετε όσοι δεν γνωρίζετε περί τίνος πρόκειται:
«Γεννήθηκε στο Σαντιάγο της Χιλής το 1941. Το ενδιαφέρον του για το ντοκιμαντέρ ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’50 όταν, ως έφηβος, πρωτοήρθε σε επαφή με μερικές από τις ταινίες του Κρις Μαρκέρ, του Φρεντρίκ Ροσίφ και του Λουί Μαλ. Σπούδασε κινηματογράφο στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο του Καθολικού Πανεπιστημίου της Χιλής και στην Επίσημη Σχολή Κινηματογράφου στη Μαδρίτη, απ’ όπου κι αποφοίτησε με πτυχίο σκηνοθεσίας το 1970. Ο Γκουσμάν επέστρεψε στη Χιλή το 1971 και σκηνοθέτησε το πρώτο του ντοκιμαντέρ «El primer año» (Ο πρώτος χρόνος), που κάλυπτε τους πρώτους δώδεκα μήνες της κυβέρνησης του Σαλβαδόρ Αλιέντε. Η ταινία προβλήθηκε στις αίθουσες της χώρας την ίδια χρονιά. Ο Γάλλος ντοκιμαντερίστας Κρις Μαρκέρ, που εκείνο τον καιρό βρισκόταν στη Χιλή, συμπτωματικά είδε την ταινία και προθυμοποιήθηκε να βοηθήσει στη διανομή της στη Γαλλία. Δύο χρόνια αργότερα, και πάλι ο Μαρκέρ πρόσφερε στον Γκουσμάν ανεκτίμητη βοήθεια, χαρίζοντάς του μπομπίνες φιλμ που χρειαζόταν για να ξεκινήσει τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ «La batalla de Chile» (Η μάχη της Χιλής), μιας τριλογίας διάρκειας τεσσερισήμισι ωρών για τον τελευταίο χρόνο του Αλιέντε στην εξουσία. Τα γυρίσματα διήρκεσαν μέχρι την τελευταία μέρα του πραξικοπήματος.
Την ημέρα του πραξικοπήματος, ο Γκουσμάν φυλακίστηκε στο Εθνικό Στάδιο της Χιλής, όπου και παρέμεινε εγκλωβισμένος για 15 μέρες. Όταν αφέθηκε ελεύθερος, έφυγε για την Ευρώπη, παίρνοντας μαζί του τα κουτιά του φιλμ. Εκεί ξεκίνησε να ψάχνει για χρηματοδότηση προκειμένου να ολοκληρώσει την ταινία του. Αυτή τη φορά, σανίδα σωτηρίας έτεινε το Κουβανικό Κινηματογραφικό Ινστιτούτο (ICAIC), που προσφέρθηκε να αναλάβει την ολοκλήρωση του μοντάζ και των άλλων εργασιών του post-production της ταινίας. Ο Γκουσμάν μετοίκησε στην Αβάνα και τελείωσε την ταινία λίγα χρόνια αργότερα. Η «Mάχη της Χιλής» κέρδισε 6 μεγάλα βραβεία στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική και βρήκε διανομή στο εμπορικό κύκλωμα σε 35 χώρες. Το κινηματογραφικό περιοδικό Cineaste την ανακήρυξε «μία από τις δέκα καλύτερες πολιτικές ταινίες της εποχής μας». Αργότερα, ο Γκουσμάν, που ζούσε στην Ισπανία και αργότερα στη Γαλλία, συνέχισε να γυρίζει ντοκιμαντέρ, πολλά εκ των οποίων επικεντρώθηκαν σε ζητήματα της χώρας του. (...) Το «Νοσταλγώντας το φως» κέρδισε το βραβείο για το Καλύτερο Ντοκιμαντέρ (Prix ARTE) της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου και συμπεριλήφθηκε στη λίστα με τις 10 καλύτερες ταινίες του 2010 του περιοδικού Sight & Sound. Το 2011 κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ και στον Καναδά από την Icarus Films. Ο Πατρίσιο Γκουσμάν είναι επικεφαλής του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ FIDOCS στο Σαντιάγο της Χιλής, που ίδρυσε ο ίδιος το 1997. Ζει στο Παρίσι με τη Ρενάτε Ζάχσε, που συνεργάζεται μαζί του στα σενάρια των ταινιών του και ήταν παραγωγός στο «Νοσταλγώντας το φως». Οι δυο κόρες του, Ανδρέα και Καμίλα, είναι επίσης σκηνοθέτιδες και συμμετέχουν κατά καιρούς στις δουλειές του.
Η υπόθεση: Στη Χιλή, σε υψόμετρο τριών χιλιάδων μέτρων, αστρονόμοι απ’ όλο τον κόσμο συγκεντρώνονται στην έρημο Ατακάμα για να παρατηρήσουν τ’ αστέρια. Ο ουρανός της ερήμου είναι τόσο καθαρός που τους επιτρέπει να δουν μέχρι τα σύνορα του σύμπαντος. Εδώ, η αμείλικτη θερμότητα του ήλιου κρατά ανέπαφα τα ανθρώπινα λείψανα: μούμιες, εξερευνητές και μεταλλωρύχους, αλλά και απομεινάρια των πολιτικών κρατουμένων της δικτατορίας του Πινοτσέτ. Κι ενώ από τα παρατηρητήριά τους οι αστρονόμοι μελετούν τους πιο μακρινούς γαλαξίες αναζητώντας σημάδια εξωγήινης ζωής, στη σκιά των αστεροσκοπείων, γυναίκες σκάβουν στο χώμα της ερήμου για τους εξαφανισμένους συγγενείς τους...
Η άποψή μας: Ρε παιδί μου, αν έχεις δει πολλές ταινίες, αν έχεις ακούσει πολλά τραγούδια, αν έχεις διαβάσει πολλά βιβλία, τα πράγματα γίνονται πολύ πιο εύκολα στην προσπάθειά σου να γράψεις για μια ταινία. Γιατί καμιά φορά θέλεις να γράψεις τόσο πολλά, αλλά πιάνεις τον εαυτό σου τόσο μικρό που σκέφτεσαι: «τι να γράψω τώρα εγώ γι' αυτό το αριστούργημα»; Ευτυχώς, εκεί αρχίζουν τα δάνεια. Πχ, τούτη η ταινία είναι απίστευτη πραγματικά. Βλέποντάς την από τη μια σκέφτηκα την φοβερή και τρομερή ταινία μυθοπλασίας του Carlos Reygadas «Φως μετά το σκοτάδι» (Post tenebras lux, 2012 – αλήθεια, πού χάθηκε αυτός ο παλίκαρος;). Από την άλλη σκέφτηκα τον «Μικρόκοσμο», το ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ σε απόδοση Γιάννη Ρίτσου που ερμήνευσε η Μαρία Δημητριάδη στο δίσκο «Τα πολιτικά» του Θάνου Μικρούτσικου. Το παραθέτω γιατί πραγματικά είναι ανατριχιαστικό:
Και να, τι θέλω τώρα να σας πω
Μες στις Ινδίες μέσα στην πόλη της Καλκούτας,
φράξαν το δρόμο σ' έναν άνθρωπο.
Αλυσοδέσαν έναν άνθρωπο κει που εβάδιζε.
Να το λοιπόν γιατί δεν καταδέχουμαι
να υψώσω το κεφάλι στ' αστροφώτιστα διαστήματα.
Θα πείτε, τ' άστρα είναι μακριά
κι η γη μας τόσο δα μικρή.
Ε, το λοιπόν, ο,τι και να είναι τ' άστρα,
εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω.
Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό,
πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο,
είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει.
Είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε.
Μιλάμε, είναι σαν ο Guzmán να διάβασε το ποίημα και να ήθελε να το κάνει ταινία, με επίκεντρο βεβαίως όχι την Ινδία αλλά τη χώρα του, τη Χιλή, την επίσης καταβασανισμένη. Βέβαια, ο σκηνοθέτης δείχνει τον δέοντα σεβασμό στους αστρονόμους και μια συγκεκριμένη συνέντευξη με έναν από αυτούς βγάζει εκπληκτικά πράγματα σχετικά με την έννοια του χρόνου και πως το παρόν ουσιαστικά δεν υφίσταται! Το πώς οι συγκεκριμένοι επιστήμονες ασχολούνται με αστέρια, με ουράνιους σχηματισμούς, των οποίων μελετούν το φως, παρά το γεγονός ότι έχουν πάψει να υφίστανται εδώ και εκατομμύρια χρόνια! Εξ ου και η νοσταλγία του φωτός: ένα αστέρι που έλαμψε, έσβησε, έπαψε να υφίσταται, κι όμως το φως του είναι ακόμα δυνατό και μας δίνει τη δυνατότητα να το μελετήσουμε. Εξ ου και η σύνδεση με τους πολιτικούς κρατουμένους που θάφτηκαν στην έρημο για να εξαφανιστεί καθετί που να αποδεικνύει ότι κάποτε ζούσαν στη γη. Οι γυναίκες ψάχνουν μέσα στην έρημο και βρίσκουν θραύσματα από οστά στη χειρότερη ή κουφάρια, τα παπούτσια τους, σώματα σε αποσύνθεση μα διατηρημένα, κορμιά ανθρώπων που κάποτε έλαμπαν και σκορπούσαν γύρω τους το φως τους. Αλλά πέρα από τους πολιτικούς κρατούμενους, τους τόσο βάναυσα δολοφονημένους και στοιβαγμένους σε ομαδικούς τάφους, στην ίδια περιοχή δρουν και αρχαιολόγοι, που βρίσκουν στοιχεία για παλιότερους πολιτισμούς, τότε που οι άνθρωποι αποτύπωναν σε πέτρες και βράχια την καθημερινότητά τους. Ανθρώπινη, ποιητική, φιλοσοφική ταυτόχρονα, τούτη η ταινία είναι ένα σπάνιο μαργαριτάρι, της οποίας το άτυπο σίκουελ ήταν το «Μαργαριταρένιο κουμπί» (El botón de nácar, 2015), που βγήκε πρώτο στο εμπορικό κύκλωμα στη χώρα μας. Κι ενώ εδώ το παιχνίδι γίνεται με το φως, στο «Κουμπί» το παιχνίδι γίνεται με το νερό. Και στις δύο ταινίες πάντως αυτό που τονίζεται πάνω και πέρα από όλα, είναι η αξία και η σημασία της συλλογικής μνήμης, η αγία νοσταλγία, χωρίς την οποία μέλλον δεν μπορεί να υπάρξει. Διαμάντι από τα λίγα.
Την ημέρα του πραξικοπήματος, ο Γκουσμάν φυλακίστηκε στο Εθνικό Στάδιο της Χιλής, όπου και παρέμεινε εγκλωβισμένος για 15 μέρες. Όταν αφέθηκε ελεύθερος, έφυγε για την Ευρώπη, παίρνοντας μαζί του τα κουτιά του φιλμ. Εκεί ξεκίνησε να ψάχνει για χρηματοδότηση προκειμένου να ολοκληρώσει την ταινία του. Αυτή τη φορά, σανίδα σωτηρίας έτεινε το Κουβανικό Κινηματογραφικό Ινστιτούτο (ICAIC), που προσφέρθηκε να αναλάβει την ολοκλήρωση του μοντάζ και των άλλων εργασιών του post-production της ταινίας. Ο Γκουσμάν μετοίκησε στην Αβάνα και τελείωσε την ταινία λίγα χρόνια αργότερα. Η «Mάχη της Χιλής» κέρδισε 6 μεγάλα βραβεία στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική και βρήκε διανομή στο εμπορικό κύκλωμα σε 35 χώρες. Το κινηματογραφικό περιοδικό Cineaste την ανακήρυξε «μία από τις δέκα καλύτερες πολιτικές ταινίες της εποχής μας». Αργότερα, ο Γκουσμάν, που ζούσε στην Ισπανία και αργότερα στη Γαλλία, συνέχισε να γυρίζει ντοκιμαντέρ, πολλά εκ των οποίων επικεντρώθηκαν σε ζητήματα της χώρας του. (...) Το «Νοσταλγώντας το φως» κέρδισε το βραβείο για το Καλύτερο Ντοκιμαντέρ (Prix ARTE) της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου και συμπεριλήφθηκε στη λίστα με τις 10 καλύτερες ταινίες του 2010 του περιοδικού Sight & Sound. Το 2011 κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ και στον Καναδά από την Icarus Films. Ο Πατρίσιο Γκουσμάν είναι επικεφαλής του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ FIDOCS στο Σαντιάγο της Χιλής, που ίδρυσε ο ίδιος το 1997. Ζει στο Παρίσι με τη Ρενάτε Ζάχσε, που συνεργάζεται μαζί του στα σενάρια των ταινιών του και ήταν παραγωγός στο «Νοσταλγώντας το φως». Οι δυο κόρες του, Ανδρέα και Καμίλα, είναι επίσης σκηνοθέτιδες και συμμετέχουν κατά καιρούς στις δουλειές του.
Η υπόθεση: Στη Χιλή, σε υψόμετρο τριών χιλιάδων μέτρων, αστρονόμοι απ’ όλο τον κόσμο συγκεντρώνονται στην έρημο Ατακάμα για να παρατηρήσουν τ’ αστέρια. Ο ουρανός της ερήμου είναι τόσο καθαρός που τους επιτρέπει να δουν μέχρι τα σύνορα του σύμπαντος. Εδώ, η αμείλικτη θερμότητα του ήλιου κρατά ανέπαφα τα ανθρώπινα λείψανα: μούμιες, εξερευνητές και μεταλλωρύχους, αλλά και απομεινάρια των πολιτικών κρατουμένων της δικτατορίας του Πινοτσέτ. Κι ενώ από τα παρατηρητήριά τους οι αστρονόμοι μελετούν τους πιο μακρινούς γαλαξίες αναζητώντας σημάδια εξωγήινης ζωής, στη σκιά των αστεροσκοπείων, γυναίκες σκάβουν στο χώμα της ερήμου για τους εξαφανισμένους συγγενείς τους...
Η άποψή μας: Ρε παιδί μου, αν έχεις δει πολλές ταινίες, αν έχεις ακούσει πολλά τραγούδια, αν έχεις διαβάσει πολλά βιβλία, τα πράγματα γίνονται πολύ πιο εύκολα στην προσπάθειά σου να γράψεις για μια ταινία. Γιατί καμιά φορά θέλεις να γράψεις τόσο πολλά, αλλά πιάνεις τον εαυτό σου τόσο μικρό που σκέφτεσαι: «τι να γράψω τώρα εγώ γι' αυτό το αριστούργημα»; Ευτυχώς, εκεί αρχίζουν τα δάνεια. Πχ, τούτη η ταινία είναι απίστευτη πραγματικά. Βλέποντάς την από τη μια σκέφτηκα την φοβερή και τρομερή ταινία μυθοπλασίας του Carlos Reygadas «Φως μετά το σκοτάδι» (Post tenebras lux, 2012 – αλήθεια, πού χάθηκε αυτός ο παλίκαρος;). Από την άλλη σκέφτηκα τον «Μικρόκοσμο», το ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ σε απόδοση Γιάννη Ρίτσου που ερμήνευσε η Μαρία Δημητριάδη στο δίσκο «Τα πολιτικά» του Θάνου Μικρούτσικου. Το παραθέτω γιατί πραγματικά είναι ανατριχιαστικό:
Και να, τι θέλω τώρα να σας πω
Μες στις Ινδίες μέσα στην πόλη της Καλκούτας,
φράξαν το δρόμο σ' έναν άνθρωπο.
Αλυσοδέσαν έναν άνθρωπο κει που εβάδιζε.
Να το λοιπόν γιατί δεν καταδέχουμαι
να υψώσω το κεφάλι στ' αστροφώτιστα διαστήματα.
Θα πείτε, τ' άστρα είναι μακριά
κι η γη μας τόσο δα μικρή.
Ε, το λοιπόν, ο,τι και να είναι τ' άστρα,
εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω.
Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό,
πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο,
είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει.
Είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε.
Μιλάμε, είναι σαν ο Guzmán να διάβασε το ποίημα και να ήθελε να το κάνει ταινία, με επίκεντρο βεβαίως όχι την Ινδία αλλά τη χώρα του, τη Χιλή, την επίσης καταβασανισμένη. Βέβαια, ο σκηνοθέτης δείχνει τον δέοντα σεβασμό στους αστρονόμους και μια συγκεκριμένη συνέντευξη με έναν από αυτούς βγάζει εκπληκτικά πράγματα σχετικά με την έννοια του χρόνου και πως το παρόν ουσιαστικά δεν υφίσταται! Το πώς οι συγκεκριμένοι επιστήμονες ασχολούνται με αστέρια, με ουράνιους σχηματισμούς, των οποίων μελετούν το φως, παρά το γεγονός ότι έχουν πάψει να υφίστανται εδώ και εκατομμύρια χρόνια! Εξ ου και η νοσταλγία του φωτός: ένα αστέρι που έλαμψε, έσβησε, έπαψε να υφίσταται, κι όμως το φως του είναι ακόμα δυνατό και μας δίνει τη δυνατότητα να το μελετήσουμε. Εξ ου και η σύνδεση με τους πολιτικούς κρατουμένους που θάφτηκαν στην έρημο για να εξαφανιστεί καθετί που να αποδεικνύει ότι κάποτε ζούσαν στη γη. Οι γυναίκες ψάχνουν μέσα στην έρημο και βρίσκουν θραύσματα από οστά στη χειρότερη ή κουφάρια, τα παπούτσια τους, σώματα σε αποσύνθεση μα διατηρημένα, κορμιά ανθρώπων που κάποτε έλαμπαν και σκορπούσαν γύρω τους το φως τους. Αλλά πέρα από τους πολιτικούς κρατούμενους, τους τόσο βάναυσα δολοφονημένους και στοιβαγμένους σε ομαδικούς τάφους, στην ίδια περιοχή δρουν και αρχαιολόγοι, που βρίσκουν στοιχεία για παλιότερους πολιτισμούς, τότε που οι άνθρωποι αποτύπωναν σε πέτρες και βράχια την καθημερινότητά τους. Ανθρώπινη, ποιητική, φιλοσοφική ταυτόχρονα, τούτη η ταινία είναι ένα σπάνιο μαργαριτάρι, της οποίας το άτυπο σίκουελ ήταν το «Μαργαριταρένιο κουμπί» (El botón de nácar, 2015), που βγήκε πρώτο στο εμπορικό κύκλωμα στη χώρα μας. Κι ενώ εδώ το παιχνίδι γίνεται με το φως, στο «Κουμπί» το παιχνίδι γίνεται με το νερό. Και στις δύο ταινίες πάντως αυτό που τονίζεται πάνω και πέρα από όλα, είναι η αξία και η σημασία της συλλογικής μνήμης, η αγία νοσταλγία, χωρίς την οποία μέλλον δεν μπορεί να υπάρξει. Διαμάντι από τα λίγα.
Στις δικές μας αίθουσες? Στις 22 Σεπτεμβρίου 2016 από την AMA Films
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η δική σου κριτική