Movies Ltd

Ένα road movie με... περιστρεφόμενους δερβίσηδες

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Μέκκα (;)

Αυτή είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία που σκηνοθετεί ο Francisco Varone. Σε αυτήν κάνει και το κινηματογραφικό του ντεμπούτο ο Ernesto Suarez (στο ρόλο του Τζαλίλ), ένας από τους πιο γνωστούς και διάσημους ηθοποιούς της Αργεντινής. Η ταινία προβλήθηκε σε διάφορα φεστιβάλ ανά τον κόσμο ενώ έλαβε μέρος και στο διαγωνιστικό τμήμα του περσινού φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, όπου τιμήθηκε με τον Αργυρό Αλέξανδρο καλύτερης σκηνοθεσίας.

Σε ότι αφορά την πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση των Σούφι, ιδού μερικά στοιχεία από την ελληνική βικιπαίδεια: Ετυμολογία ονομασίας: Şũfî (σούφι) στην αραβική γλώσσα σημαίνει αυτούς που φοράνε απλά μάλλινα ενδύματα και το όνομα αυτό υιοθετήθηκε ευρύτερα από το 815 μ.Χ. για τους μουσουλμάνους ασκητές. Oι ίδιοι οι σούφοι παρήγαγαν τη λέξη από ρίζα που έχει τη έννοια της αγνότητας, της καθαρότητας, δηλαδή την έννοια ŝafâ. Άλλοι συσχέτισαν τη λέξη suf ή sof προς την ελληνική «σοφία» ή «σοφός», όμως φιλολογικά δεν ευσταθεί. (...) Τελικά η λέξη Σούφι σημαίνει «Αυτός που είναι καθαρός στην καρδιά» ή «ένας από τους καθαρούς».

Με τον όρο Σούφι εννοούμε εκείνες τις πρώτες ασκητικές κοινότητες του Ισλάμ, οι οποίες εγκατέλειψαν τα εγκόσμια, πρεσβεύοντας ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο εξαρτάται από την ανεξιχνίαστη θέληση του Θεού. Σε αυτές τις κοινότητες επικράτησε αρχικά το ασκητικό στοιχείο του μυστικισμού, ενώ με την πάροδο του χρόνου ο ασκητισμός θεωρήθηκε ως προκαταρκτικό στάδιο για την επίτευξη της πνευματικής ζωής. Ο μυστικισμός πήρε την θέση του ασκητισμού ως στόχος και επιδίωξη. Οι κοινότητες των Σούφι επηρεάστηκαν άμεσα από τις αρχαιότερες παραδόσεις και φιλοσοφίες της Ανατολής και της λεκάνης της Μεσογείου, όπως ο Νεοπλατωνισμός, ο Γνωστικισμός, ο Βουδισμός και ο Χριστιανισμός. Όλες αυτές οι διδασκαλίες έπαιξαν το ρόλο τους στην τελική διαμόρφωση της σουφικής διδασκαλίας, αφού σύμφωνα με τους Σούφι «όλες οι Παραδόσεις οδηγούν στην μια και μόνη αλήθεια».

Θεωρείται μυστική αίρεση που κυριάρχησε στις χώρες της Ανατολής, κυρίως στην Περσία, και σύμφωνα με ειδικούς ενσωμάτωνε τα μυστικά δόγματα του μουσουλμανισμού. Είναι γνωστό από πολλές πηγές ότι στις τάξεις των Σούφι συντάχθηκαν οι πιο σοφοί άντρες της εποχής τους. Αν ο ισλαμικός νόμος καθορίζει πώς ακριβώς πρέπει να συμπεριφέρεται κάθε μουσουλμάνος, ποια είναι τα δικαιώματά του και οι υποχρεώσεις του απέναντι στον Θεό και την Κοινότητα των πιστών, ο Σουφισμός αναφέρεται σε εκείνες τις θεωρητικές-θεολογικές παραμέτρους και αντίστοιχες πρακτικές που σχετίζονται με μια πιο άμεση, προσωπική σχέση με το Θεό.

Η υπόθεση: Ο Σεμπαστιάν είναι ένας 35χρονος άνεργος Αργεντίνος, που ζει στο Μπουένος Άιρες. Έχει μόλις παντρευτεί με την Τζάσμιν κι έχουν πιάσει μαζί ένα μικρό διαμέρισμα όπου προσπαθούν να χωρέσουν τα όνειρά τους και να διαχειριστούν τη φτώχεια τους. Το τηλέφωνο που βρίσκουν στο διαμέρισμα ανήκει σε μια εταιρεία μεταφορών. Ο Σεμπαστιάν αρχικά κάνει πλάκα, εντέλει όμως αποφασίζει να εκμεταλλευτεί τη συγκυρία και αρχίζει να βγάζει χρήματα ως παράνομος οδηγός ταξί, χρησιμοποιώντας ως όχημα το αρχαίο Peugeot 505 που έχει κληρονομήσει από τον πατέρα του: αυτό και τα cd του είναι η μοναδική του περιουσία.

Ένας από τους πελάτες του είναι ο Τζαλίλ, ένας γέρος μουσουλμάνος Σούφι, που προτείνει στον Σεμπαστιάν να τον οδηγήσει μέχρι την πρωτεύουσα της Βολιβίας, το Λα Παζ. Μια διαδρομή τριών χιλιάδων χιλιομέτρων! Ο Σεμπαστιάν αρχικά αρνείται, όταν όμως απολύεται η Τζάσμιν, δεν μπορεί παρά να δεχτεί, καθώς τα χρήματα που του προσφέρει ο Τζαλίλ είναι πολύ καλά. Ο Τζαλίλ έχει οργανώσει πολύ καλά το ταξίδι τους. Κι όταν φτάσουν στη Λα Παζ φιλοδοξεί να βρει τον γηραιότερο αδελφό του και μαζί να πάνε για προσκύνημα στη Μέκκα, όπως κάθε σωστός μουσουλμάνος οφείλει. Το ταξίδι θα έχει πολλά απρόοπτα και μια βαθιά σχέση θα αναπτυχθεί ανάμεσα στον Σεμπαστιάν και τον Τζαλίλ. Θα καταφέρουν να φτάσουν στο στόχο τους;

Η άποψή μας: Τα road movies αλά αμερικάνικα – χολιγουντιανά δίνουν την ευκαιρία στους σκηνοθέτες τους συνήθως να διανθίζουν το κινηματογραφικό ταξίδι με διάφορα συναρπαστικά και φαντασμαγορικά γεγονότα, που κρατάνε τους θεατές σε εγρήγορση για το τι θα συμβεί μετά. Σε τούτο το road movie αλά νοτιοαμερικάνικα, ο σκηνοθέτης επιλέγει μια άλλη, πιο ήρεμη προσέγγιση. Το ταξίδι αυτό είναι η αφορμή για να έρθουν κοντά δύο εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι. Ουσιαστικά, να συναντηθούν δύο εντελώς διαφορετικοί κόσμοι. Ο γερο-Τζαλίλ λειτουργεί ως πατρική φιγούρα για τον Σεμπαστιάν αλλά και ως μέντορας. Μασάει τρεις σκελίδες σκόρδο ημερησίως, έχει πρόβλημα στα νεφρά οπότε χρειάζεται αιμοκάθαρση συχνά και αντιμετωπίζει τη ζωή με στωικότητα και ηρεμία. Ξέρει πια τη θέλει, ξέρει ότι πλησιάζει στο τέλος, δεν εκπλήσσεται από τίποτε.

Από την άλλη ο Σεμπαστιάν μοιάζει σαν ψάρι έξω από το νερό. Αρχικά, το μόνο που θαρρείς τον ενδιαφέρει είναι να μην πάθει τίποτε το αμάξι του, το οποίο το λατρεύει παθολογικά, να ανάβει το ένα τσιγάρο μετά το άλλο και να ακούει διαρκώς και μονίμως το αγαπημένο του συγκρότημα, τους Vox Dei. Θα του πάρει λίγο καιρό να συνηθίσει τη μυρωδιά του σκόρδου. Θα αντισταθεί για λίγο μέχρις ότου δεχτεί να πάρει μαζί του στο ταξίδι τον Μουμπάρακ, το σκυλί που χτυπάει με το αμάξι του. Θα γκρινιάξει μέχρι να δεχτεί άλλη μια συνταξιδιώτισσα για μερικά χιλιόμετρα. Σιγά σιγά όμως οι αντιστάσεις του θα πέσουν. Χαμένος άνθρωπος είναι, ανασφαλής, φοβισμένος, με έντονη την αίσθηση της απουσίας του πατέρα του. Μία στάση στο σπίτι ενός σούφι όπου λαμβάνει χώρα μία ιδιαίτερη τελετή θα είναι καθοριστική για τον Σεμπαστιάν. Θα παρασυρθεί και θα γοητευτεί από τον μυστικισμό, από τις σπασμωδικές, επαναλαμβανόμενες κινήσεις, από τη μουσική και τα τραγούδια, από τις περιστροφές των δερβίσηδων. Ένας άλλος κόσμος ανοίγεται διάπλατα μπροστά του, ένας κόσμος που δεν τον είχε ποτέ του φανταστεί.

Οι δύο πρωταγωνιστές σηκώνουν με άνεση στις πλάτες τους ολόκληρη την ταινία. Μια ταινία πολύ ενδιαφέρουσα, με πιο σημαντικές τις δύο σκηνές όπου οι δύο πρωταγωνιστές αφηγούνται ο ένας, ο Σεμπαστιάν, το επαναλαμβανόμενο όνειρό του με τον πατέρα του και ο άλλος, ο Τζαλίλ, διηγείται μια παραβολή για έναν ορειβάτη. Γενικά, η σχέση των δύο ανδρών είναι όλο το ζουμί της ταινίας, με πιο αστεία τη σκηνή όπου οι δυο τους δένονται σε ένα δέντρο από ληστές που τους κλέβουν. Από εκεί και πέρα υπάρχουν και προβληματάκια. Η ταινία δεν κυλάει ομαλά, σε κάποια σημεία θαρρείς ότι «σκοντάφτει». Υπάρχει αυτή η κατάρα των φεστιβαλικών ταινιών που επιβάλλει λακωνικότητα σε σημείο όμως που κάποια πράγματα μένουν λειψά και πιστεύεις ότι κόπηκαν στο μοντάζ. Ενδιαφέροντες χαρακτήρες, όπως εκείνος της συζύγου του Σεμπαστιάν, δεν αναπτύσσονται καθόλου από ένα σημείο και μετά. Και κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει πως η όλη φάση με τους Σούφι είναι κάπως επιδερμική και φολκλόρ.

Σίγουρα πάντως είναι και τολμηρή ιδεολογικά: ποιος θα μπορούσε να φανταστεί σε ταινία σκηνοθέτη από τη δύση πως ένας παραστρατημένος άνθρωπος θα μπορούσε να βρει πνευματική καθοδήγηση από κάποιον μουσουλμάνο, όταν οι πάντες δαιμονοποιούν τη συγκεκριμένη θρησκεία – και μάλλον όχι αδίκως; Απλά, καλό θα ήταν να ήταν και πιο τολμηρή η ταινία και στις αισθητικές επιλογές της και να έπαιρνε περισσότερα ρίσκα. Πάντως, σίγουρα δεν θα μετανιώσετε αν την επιλέξετε για ένα φθινοπωρινό βράδυ...

Στις δικές μας αίθουσες? Στις 3 Σεπτεμβρίου 2016 από την Danaos Films