Η Πτώση της Αμερικάνικης Αυτοκρατορίας
του Denys Arcand. Με τους Alexandre Landry, Maripier Morin, Remy Girard, Vincent Leclerc, Louis Morissette, Maxim Roy, Pierre Curzi.
Take the money and run!
του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969) 
«Σημασία δεν έχει η πτώση αλλά η πρόσκρουση»...
Αυτή είναι η 13η μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας που σκηνοθετεί ο Γαλλοκαναδός Denys Arcand – την πρώτη του, το «Seul ou avec d'autres», τη γύρισε το μακρινό 1962 με συνσκηνοθέτες τους Denis Héroux και Stéphane Venne. Στην Ελλάδα βγήκαν εμπορικά, μαζί με αυτήν, μόλις τέσσερις από τις ταινίες του. Οι άλλες τρεις είναι οι: «Stardom» (2000), «Η επέλαση των βαρβάρων» (Les invasions barbares, 2003) και «Τα χρόνια της μαυρίλας» (L'âge des ténèbres, 2007). Η μεγαλύτερή του καλλιτεχνική επιτυχία ήταν «Η επέλαση των βαρβάρων» για την οποία κέρδισε το ξενόγλωσσο Όσκαρ (η ταινία ήταν υποψήφια και για Όσκαρ πρωτότυπου σεναρίου), ενώ στις Κάννες τιμήθηκε με το βραβείο σεναρίου και καλύτερης γυναικείας ερμηνείας.
Η ταινία Η Πτώση της Αμερικάνικης Αυτοκρατορίας (La chute de l'empire américain) έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο περσινό φεστιβάλ του Τορόντο. Έλαβε μέρος στο διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ της Βαγιαδολίδ, όπου κέρδισε το βραβείο των κριτικών της FIPRESCI. Στην ταινία κάνει την πρώτη της κινηματογραφική εμφάνιση η Maripier Morin, η οποία είναι μοντέλο, έχει κάνει καριέρα στην τηλεόραση και για να πάρει τον ρόλο, έκανε μαθήματα υποκριτικής.
Η υπόθεση: Ο 36χρονος Πιέρ-Πολ, ένας ντροπαλός και ανασφαλής διανοούμενος με διδακτορικό στη φιλοσοφία, αναγκάζεται να εργαστεί ως οδηγός κούριερ για να τα βγάλει πέρα. Γενικά, είναι αυτό που λέμε καλός άνθρωπος: δίνει χρήματα στους άστεγους, βοηθάει στο μοίρασμα φαγητού σε απόρους, τέτοια. Μία μέρα, εν ώρα εργασίας, γίνεται αυτόπτης μάρτυρας μίας ένοπλης ληστείας που πάει στραβά: δύο νεκροί και τσάντες γεμάτες εκατομμύρια πεταμένες κάτω. O Πιέρ-Πολ έρχεται αντιμέτωπος με το δίλημμα του να φύγει με άδεια χέρια ή να πάρει τα λεφτά και να φύγει. Τελικά, επιλέγει το δεύτερο. Μια επιλογή που, όπως είναι προφανές, θα έχει πολλές επιπτώσεις.
Αρχικά, νιώθει τύψεις, τις οποίες προσπαθεί να αντιμετωπίσει. Κατά δεύτερον, δύο ντετέκτιβ που έχουν αναλάβει να διαλευκάνουν την υπόθεση, δεν τον αφήνουν σε χλωρό κλαρί. Κατά τρίτον, πρέπει να βρει τρόπο να κρύψει τα χρήματα. Δύο άνθρωποι θα τον βοηθήσουν: η συνοδός κυριών/ πόρνη πολυτελείας με το ψευδώνυμο Ασπασία, η οποία τσιτάρει Ρακίνα στην ιστοσελίδα της, κι ένας μηχανόβιος, άρτι αποφυλακισθείς, ο Σιλβέν, ο οποίος είναι διάνοια στη λογιστική. Το θέμα είναι: μπορεί ο Πιέρ-Πολ να τους εμπιστευτεί, μιας που στην ουσία, του είναι παντελώς άγνωστοι; Και το άλλο θέμα είναι: πόσο κινδυνεύει η ζωή του από τον γκάγκστερ στον οποίο ανήκουν τα χρήματα που εκλάπησαν;
Η άποψή μας: Ο Denys Arcand είναι ο δημιουργός δύο εκ των πλέον αγαπημένων μου ταινιών όλων των εποχών. Μιλάω για την «Επέλαση των βαρβάρων», που αποτελεί το απόλυτο αριστούργημά του και για «Τα χρόνια της μαυρίλας», μια ταινία που παρεξηγήθηκε και δεν πήρε τα εύσημα και την αναγνώριση που της αξίζουν. Οι ταινίες του, λίγο πολύ, έχουν όλες την ίδια λογική: μια βασική σεναριακή ιδέα που ξεδιπλώνεται, όπου η ίντριγκα δεν είναι αυτοσκοπός, και πάνω στην οποία κολλάνε χαλαρά μια σειρά από περιφερικά θέματα, τα οποία μπορούν πολλές φορές να λογιστούν και ως εμμονές του σκηνοθέτη, όπως πχ η κριτική του για την κατάσταση στα νοσοκομεία της παράξενης πατρίδας του, του Κεμπέκ, μέσα στην πατρίδα του, τον Καναδά. Επίσης, αν δεις τις ταινίες του μπορείς να πεις ότι κατά μία έννοια έχουν εκλεκτικές συγγένειες μεταξύ τους: κάποιοι χαρακτήρες από παλιές του ταινίες, εμφανίζονται σε νεώτερες ταινίες, πολλοί από τους ηθοποιούς του αποτελούν σταθερές παρουσίες σχεδόν σε όλα του τα φιλμ και σε τούτη την ταινία προχώρησε ένα βήμα παραπέρα: έφτασε να κάνει παραλλαγή τίτλου προηγούμενης του!
Έτσι, η «Παρακμή της αμερικάνικης αυτοκρατορίας» από το 1986 έδωσε τη θέση της στην «Πτώση της αμερικάνικης αυτοκρατορίας» το 2018! Από την παρακμή στην πτώση και κανένα σημάδι στον ορίζοντα πως η κατάσταση είναι αναστρέψιμη... Από το 2007, οπότε γύρισε «Τα χρόνια της μαυρίλας», μέχρι το 2018, οπότε ήταν έτοιμο τούτο το φιλμ, μεσολάβησαν 11 ολόκληρα χρόνια! Ναι, δεν είναι ιδιαίτερα παραγωγικός ο Γαλλοκαναδός φίλος μας. Ενδιαμέσως, γύρισε άλλη μια ταινία, το «Le règne de la beauté», το 2014, που δεν το είδαμε ποτέ στην πατρίδα μας, αλλά και που γενικώς, δεν πολυπροβλήθηκε στους κινηματογράφους παγκοσμίως. Μεγάλωσε και σε ηλικία, είναι πλέον 78 ετών, αλλά δεν διαθέτει κατά πως φαίνεται την παραγωγικότητα του 84χρονου Woody Allen, με τον οποίον πολλοί βρίσκουν ότι έχουν ομοιότητες στο στυλ.
Τούτη η ταινία ξεκινάει with a bang, που λένε και οι φίλοι μας οι Αμερικάνοι. Και με μια σκηνή που ενδεχομένως την εμπνεύστηκε ο σκηνοθέτης της από την αντίστοιχη εναρκτήρια σκηνή από το «Social Network» του Fincher. Εδώ, βλέπουμε ένα ζευγάρι σε ένα dinner, να διαλύεται. Ο πρωταγωνιστής μας συναντιέται με την τραπεζικό με την οποία έχει ερωτική σχέση κι αρχίζει μια απροκάλυπτη αλλά τόσο απολαυστική αντιπαράθεση. Όπου εκείνη τον ειρωνεύεται: «αφού είσαι τόσο έξυπνος, γιατί δεν είσαι διευθυντής σε τράπεζα;». Και η αποστομωτική του απάντηση: «παραείμαι έξυπνος». Ο Πιέρ-Πολ (που φέρνει λίγο στον τρόπο που ερμηνεύεται, αλλά και φυσιογνωμικά, στον Jesse Eisenberg του «Social Network») υποστηρίζει πως η ευφυΐα του τον εμποδίζει από το να γίνει πετυχημένος οικονομικά. Πως εν πάση περιπτώσει θέλει μυαλό για να είσαι φτωχός. Και καρδιά. Και αρχίζει να τσιτάρει αγαπημένους του φιλοσόφους. Και να αποδομεί άλλους.
Ναι, ο Σαρτρ είπε πως «Δεν μπορεί να γίνει κανείς άγιος όταν δουλεύει δεκαέξι ώρες την ημέρα» αλλά ήταν σταλινιστής! Ναι, ο Χάιντεγκερ είπε «Το πεπρωμένο δεν μπορεί να αλλάξει αλλά μπορεί να αμφισβητηθεί» αλλά ήταν ναζιστής! Για να πετύχεις στον κόσμο εσύ, κάποιοι άλλοι πρέπει να υποφέρουν, που λέει και ο Βιτγκενστάιν! Και στην τελική «Imbeciles worship cretins» είναι το σχόλιό του για τον θρίαμβο του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ. Ταιριάζει και για την περίπτωση Μητσοτάκη στην Ελλάδα λέτε; Oh well – πάντως, το ζευγάρι χωρίζει. Η ταινία λοιπόν σε πιάνει και σε μαγκώνει μια χαρά. Και λίγο να γουστάρεις τσιτάτα και τέτοια, γουάου, η καλύτερή σου. Και μετά έρχεται η ληστεία. Και τα λεφτά. Και η απόφαση του Πιέρ-Πολ να τα πάρει.
Οι φιλοσοφικές ανησυχίες συνεχίζουν να υφίστανται. Ο χιουμοριστικός τόνος επίσης, αν και σκληρός, πικρός και κατάμαυρος ώρες ώρες. Το θέμα είναι πως... δεν έχουμε ταινία! Η ληστεία ως αφηγηματικός ιστός δεν στηρίζει την ταινία, δεν την κάνει στιβαρή, δεν τη βοηθάει να τσουλήσει. Επιλέγεται προφανώς για να μην κλοτσήσουν όσοι θεατές βρεθούν στην αίθουσα για να πιάσουν τον εαυτό τους, αποσβολωμένο, να νιώθει ότι παρακολουθεί ένα διασκεδαστικό μεν αλλά καθόλου κινηματογραφικό μάθημα φιλοσοφίας. Αλλά το ανακάτεμα δεν δίνει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα ξεχωριστά υλικά δεν δίνουν ένα αρμονικό όλον, αλλά θυμίζουν ένα κινηματογραφικό σώμα τέρατος του Φρανκενστάιν. Δεν κολλάνε μεταξύ τους. Κι αυτό είναι το κύριο πρόβλημα της ταινίας. Μιας ταινίας που αν εξαιρέσεις αυτό το πρόβλημα και την αμηχανία που προκαλεί, είναι και αστεία, και διασκεδαστική και λέει πολλές αλήθειες για το σήμερα, που πονάνε. Μια κριτική ενάντια στον καπιταλισμό, τον νεοφιλελευθερισμό και στη σαρωτική επέλαση της μόνης... ηθικής αξίας που έχει απομείνει στον κόσμο μας: του χρήματος. Που οδηγεί στην πτώση της αμερικάνικης αυτοκρατορίας. Της μόνης αυτοκρατορίας. Και κατά πως φαίνεται, του κόσμου ολόκληρου.
Πολύ ωραία όλα αυτά, θεάρα και η Maripier Morin – τώρα που το σκέφτομαι, σε όλες τις ταινίες του Arcand πρωταγωνιστούν πανέμορφες γυναίκες – πλάκα έχει και ο κοτσιδάτος Remy Girard και ο πανούργος Pierre Curzi, εγώ μια χαρά πέρασα με την ταινία, ξέρω όμως πως το δέσιμό της είναι άτσαλο και πως σε πολλά σημεία της κυριαρχεί η αμηχανία. Το πρόσημο πάντως είναι σαφέστατα θετικό.
Η υπόθεση: Ο 36χρονος Πιέρ-Πολ, ένας ντροπαλός και ανασφαλής διανοούμενος με διδακτορικό στη φιλοσοφία, αναγκάζεται να εργαστεί ως οδηγός κούριερ για να τα βγάλει πέρα. Γενικά, είναι αυτό που λέμε καλός άνθρωπος: δίνει χρήματα στους άστεγους, βοηθάει στο μοίρασμα φαγητού σε απόρους, τέτοια. Μία μέρα, εν ώρα εργασίας, γίνεται αυτόπτης μάρτυρας μίας ένοπλης ληστείας που πάει στραβά: δύο νεκροί και τσάντες γεμάτες εκατομμύρια πεταμένες κάτω. O Πιέρ-Πολ έρχεται αντιμέτωπος με το δίλημμα του να φύγει με άδεια χέρια ή να πάρει τα λεφτά και να φύγει. Τελικά, επιλέγει το δεύτερο. Μια επιλογή που, όπως είναι προφανές, θα έχει πολλές επιπτώσεις.
Αρχικά, νιώθει τύψεις, τις οποίες προσπαθεί να αντιμετωπίσει. Κατά δεύτερον, δύο ντετέκτιβ που έχουν αναλάβει να διαλευκάνουν την υπόθεση, δεν τον αφήνουν σε χλωρό κλαρί. Κατά τρίτον, πρέπει να βρει τρόπο να κρύψει τα χρήματα. Δύο άνθρωποι θα τον βοηθήσουν: η συνοδός κυριών/ πόρνη πολυτελείας με το ψευδώνυμο Ασπασία, η οποία τσιτάρει Ρακίνα στην ιστοσελίδα της, κι ένας μηχανόβιος, άρτι αποφυλακισθείς, ο Σιλβέν, ο οποίος είναι διάνοια στη λογιστική. Το θέμα είναι: μπορεί ο Πιέρ-Πολ να τους εμπιστευτεί, μιας που στην ουσία, του είναι παντελώς άγνωστοι; Και το άλλο θέμα είναι: πόσο κινδυνεύει η ζωή του από τον γκάγκστερ στον οποίο ανήκουν τα χρήματα που εκλάπησαν;
Η άποψή μας: Ο Denys Arcand είναι ο δημιουργός δύο εκ των πλέον αγαπημένων μου ταινιών όλων των εποχών. Μιλάω για την «Επέλαση των βαρβάρων», που αποτελεί το απόλυτο αριστούργημά του και για «Τα χρόνια της μαυρίλας», μια ταινία που παρεξηγήθηκε και δεν πήρε τα εύσημα και την αναγνώριση που της αξίζουν. Οι ταινίες του, λίγο πολύ, έχουν όλες την ίδια λογική: μια βασική σεναριακή ιδέα που ξεδιπλώνεται, όπου η ίντριγκα δεν είναι αυτοσκοπός, και πάνω στην οποία κολλάνε χαλαρά μια σειρά από περιφερικά θέματα, τα οποία μπορούν πολλές φορές να λογιστούν και ως εμμονές του σκηνοθέτη, όπως πχ η κριτική του για την κατάσταση στα νοσοκομεία της παράξενης πατρίδας του, του Κεμπέκ, μέσα στην πατρίδα του, τον Καναδά. Επίσης, αν δεις τις ταινίες του μπορείς να πεις ότι κατά μία έννοια έχουν εκλεκτικές συγγένειες μεταξύ τους: κάποιοι χαρακτήρες από παλιές του ταινίες, εμφανίζονται σε νεώτερες ταινίες, πολλοί από τους ηθοποιούς του αποτελούν σταθερές παρουσίες σχεδόν σε όλα του τα φιλμ και σε τούτη την ταινία προχώρησε ένα βήμα παραπέρα: έφτασε να κάνει παραλλαγή τίτλου προηγούμενης του!
Έτσι, η «Παρακμή της αμερικάνικης αυτοκρατορίας» από το 1986 έδωσε τη θέση της στην «Πτώση της αμερικάνικης αυτοκρατορίας» το 2018! Από την παρακμή στην πτώση και κανένα σημάδι στον ορίζοντα πως η κατάσταση είναι αναστρέψιμη... Από το 2007, οπότε γύρισε «Τα χρόνια της μαυρίλας», μέχρι το 2018, οπότε ήταν έτοιμο τούτο το φιλμ, μεσολάβησαν 11 ολόκληρα χρόνια! Ναι, δεν είναι ιδιαίτερα παραγωγικός ο Γαλλοκαναδός φίλος μας. Ενδιαμέσως, γύρισε άλλη μια ταινία, το «Le règne de la beauté», το 2014, που δεν το είδαμε ποτέ στην πατρίδα μας, αλλά και που γενικώς, δεν πολυπροβλήθηκε στους κινηματογράφους παγκοσμίως. Μεγάλωσε και σε ηλικία, είναι πλέον 78 ετών, αλλά δεν διαθέτει κατά πως φαίνεται την παραγωγικότητα του 84χρονου Woody Allen, με τον οποίον πολλοί βρίσκουν ότι έχουν ομοιότητες στο στυλ.
Τούτη η ταινία ξεκινάει with a bang, που λένε και οι φίλοι μας οι Αμερικάνοι. Και με μια σκηνή που ενδεχομένως την εμπνεύστηκε ο σκηνοθέτης της από την αντίστοιχη εναρκτήρια σκηνή από το «Social Network» του Fincher. Εδώ, βλέπουμε ένα ζευγάρι σε ένα dinner, να διαλύεται. Ο πρωταγωνιστής μας συναντιέται με την τραπεζικό με την οποία έχει ερωτική σχέση κι αρχίζει μια απροκάλυπτη αλλά τόσο απολαυστική αντιπαράθεση. Όπου εκείνη τον ειρωνεύεται: «αφού είσαι τόσο έξυπνος, γιατί δεν είσαι διευθυντής σε τράπεζα;». Και η αποστομωτική του απάντηση: «παραείμαι έξυπνος». Ο Πιέρ-Πολ (που φέρνει λίγο στον τρόπο που ερμηνεύεται, αλλά και φυσιογνωμικά, στον Jesse Eisenberg του «Social Network») υποστηρίζει πως η ευφυΐα του τον εμποδίζει από το να γίνει πετυχημένος οικονομικά. Πως εν πάση περιπτώσει θέλει μυαλό για να είσαι φτωχός. Και καρδιά. Και αρχίζει να τσιτάρει αγαπημένους του φιλοσόφους. Και να αποδομεί άλλους.
Ναι, ο Σαρτρ είπε πως «Δεν μπορεί να γίνει κανείς άγιος όταν δουλεύει δεκαέξι ώρες την ημέρα» αλλά ήταν σταλινιστής! Ναι, ο Χάιντεγκερ είπε «Το πεπρωμένο δεν μπορεί να αλλάξει αλλά μπορεί να αμφισβητηθεί» αλλά ήταν ναζιστής! Για να πετύχεις στον κόσμο εσύ, κάποιοι άλλοι πρέπει να υποφέρουν, που λέει και ο Βιτγκενστάιν! Και στην τελική «Imbeciles worship cretins» είναι το σχόλιό του για τον θρίαμβο του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ. Ταιριάζει και για την περίπτωση Μητσοτάκη στην Ελλάδα λέτε; Oh well – πάντως, το ζευγάρι χωρίζει. Η ταινία λοιπόν σε πιάνει και σε μαγκώνει μια χαρά. Και λίγο να γουστάρεις τσιτάτα και τέτοια, γουάου, η καλύτερή σου. Και μετά έρχεται η ληστεία. Και τα λεφτά. Και η απόφαση του Πιέρ-Πολ να τα πάρει.
Οι φιλοσοφικές ανησυχίες συνεχίζουν να υφίστανται. Ο χιουμοριστικός τόνος επίσης, αν και σκληρός, πικρός και κατάμαυρος ώρες ώρες. Το θέμα είναι πως... δεν έχουμε ταινία! Η ληστεία ως αφηγηματικός ιστός δεν στηρίζει την ταινία, δεν την κάνει στιβαρή, δεν τη βοηθάει να τσουλήσει. Επιλέγεται προφανώς για να μην κλοτσήσουν όσοι θεατές βρεθούν στην αίθουσα για να πιάσουν τον εαυτό τους, αποσβολωμένο, να νιώθει ότι παρακολουθεί ένα διασκεδαστικό μεν αλλά καθόλου κινηματογραφικό μάθημα φιλοσοφίας. Αλλά το ανακάτεμα δεν δίνει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα ξεχωριστά υλικά δεν δίνουν ένα αρμονικό όλον, αλλά θυμίζουν ένα κινηματογραφικό σώμα τέρατος του Φρανκενστάιν. Δεν κολλάνε μεταξύ τους. Κι αυτό είναι το κύριο πρόβλημα της ταινίας. Μιας ταινίας που αν εξαιρέσεις αυτό το πρόβλημα και την αμηχανία που προκαλεί, είναι και αστεία, και διασκεδαστική και λέει πολλές αλήθειες για το σήμερα, που πονάνε. Μια κριτική ενάντια στον καπιταλισμό, τον νεοφιλελευθερισμό και στη σαρωτική επέλαση της μόνης... ηθικής αξίας που έχει απομείνει στον κόσμο μας: του χρήματος. Που οδηγεί στην πτώση της αμερικάνικης αυτοκρατορίας. Της μόνης αυτοκρατορίας. Και κατά πως φαίνεται, του κόσμου ολόκληρου.
Πολύ ωραία όλα αυτά, θεάρα και η Maripier Morin – τώρα που το σκέφτομαι, σε όλες τις ταινίες του Arcand πρωταγωνιστούν πανέμορφες γυναίκες – πλάκα έχει και ο κοτσιδάτος Remy Girard και ο πανούργος Pierre Curzi, εγώ μια χαρά πέρασα με την ταινία, ξέρω όμως πως το δέσιμό της είναι άτσαλο και πως σε πολλά σημεία της κυριαρχεί η αμηχανία. Το πρόσημο πάντως είναι σαφέστατα θετικό.
Στις δικές μας αίθουσες? Την 1η Αυγούστου 2019 από την Feelgood Ent.!
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η δική σου κριτική