Movies Ltd

Αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων...

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

Να κάθεσαι και να κοιτάς;

Αυτή είναι η 19η μεγάλου μήκους ταινία που σκηνοθετεί ο Paul Schrader. Μεγαλωμένος από οικογένεια πιστών καλβινιστών, αυστηρών αρχών, δεν του επιτρεπόταν να βλέπει σινεμά! Την πρώτη του ταινία την είδε στα 17 του χρόνια και ήταν το «The Absent Minded Professor» του Robert Stevenson. Ξεκίνησε την ενασχόλησή του με το σινεμά ως κριτικός κινηματογράφου, έχοντας την υποστήριξη της μυθικής Pauline Kael. Να θυμίσουμε πως ως κριτικοί κινηματογράφου ξεκίνησαν την καριέρα τους σκηνοθέτες όπως οι François Truffaut, Peter Bogdanovich, Jean-Luc Godard, Wim Wenders και Olivier Assayas. Το πρώτο του σενάριο που έγινε ταινία ήταν εκείνο για το «Μυστική οργάνωση Γιακούζα» (The Yakuza, 1974) του Sydney Pollack, μαζί με το αδελφό του Leonard και τον επίσης μυθικό σεναριογράφο Robert Towne. Δύο χρόνια μετά υπογράφει το απόλυτο αριστούργημά του: το σενάριο για την ταινία «Ο ταξιτζής» (Taxi Driver, 1976) του Martin Scorsese. Ακολούθησαν άλλες τρεις συνεργασίες με τον Scorsese: «Οργισμένο είδωλο» (Raging Bull, 1980), «Ο τελευταίος πειρασμός» (The Last Temptation of Christ, 1988) και «Σταυροδρόμια της ψυχής» (Bringing Out the Dead, 1999). Η πρώτη σκηνοθετική δουλειά του Schrader ήταν το εξαιρετικό «Θανάσιμη απειλή» (Blue Collar, 1978). Από τις υπόλοιπες ταινίες του ξεχωρίζουμε τις: «Επάγγελμα: Ζιγκολό» (American Gigolo, 1980), «Η αγριόγατα» (Cat People, 1982) και «Mishima» (1985). Η τελευταία του ταινία που είδαμε στους κινηματογράφους στη χώρα μας ήταν το «Σκάνδαλο» (The Walker, 2007). Τις επόμενες τέσσερις δεν τις είδαμε στο σινεμά στην Ελλάδα – βγήκαν κατευθείαν σε dvd!

Η ταινία Ακρότητες (First Reformed) έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο περσινό φεστιβάλ Βενετίας, όπου συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα. Γυρίστηκε μέσα σε 20 ημέρες και με μπάτζετ 3,5 εκατομμυρίων δολαρίων. Ο πρωτότυπος τίτλος της παραπέμπει στη χριστιανική ανατροφή του ίδιου του Schrader. Το «Reformed» παραπέμπει στο «Μεταρρυθμισμένη» ή «Αναμορφωμένη». Το «First Reformed» λοιπόν σημαίνει «Πρώτη Μεταρρυθμισμένη» ή «Πρώτη Αναμορφωμένη» και παραπέμπει σε εκκλησία. Οι Μεταρρυθμισμένες ή Αναμορφωμένες εκκλησίες είναι μια κατηγορία χριστιανικών προτεσταντικών εκκλησιών, οι οποίες δογματικά ακολουθούν τον καλβινισμό. Το τι ακριβώς πρεσβεύει ο καλβινισμός και ποιες οι διαφοροποιήσεις του από τα υπόλοιπα προτεσταντικά δόγματα, αποτελεί πεδίον δόξης λαμπρό για όσους θέλουν να ψάξουν τις λεπτομέρειες και να μπουν «στα βαθιά»...

Η υπόθεση: Ο αιδεσιμότατος Έρνστ Τόλερ είναι επικεφαλής μιας μικρής εκκλησίας, της Πρώτης Μεταρρυθμισμένης στις ΗΠΑ, σε μια μικρή πόλη στα βόρεια της πολιτείας της Νέας Υόρκης, κοντά στον Καναδά. Το ποίμνιό του είναι μικρό σε αριθμό και η εκκλησία λειτουργεί περισσότερο ως τουριστικό αξιοθέατο. Ήταν εφημέριος στον στρατό αλλά μετατέθηκε όταν ο γιος του σκοτώθηκε στον πόλεμο του Ιράκ. Στην εκκλησία γίνονται ετοιμασίες καθώς πλησιάζουν τα 250 χρόνια από τη δημιουργία της.

Ο Τόλερ, όμως, δεν είναι στα καλύτερά του. Πέρα από τα προφανή ψυχολογικά του προβλήματα και τις ενοχές του, έχει να αντιμετωπίσει κι ένα σοβαρό κατά πως φαίνεται σωματικό πρόβλημα υγείας. Τη ρουτίνα του σπάει η επίσκεψη της Μαίρης, μιας νεαρής κοπέλας που ζει στη μικρή πόλη. Η Μαίρη ζητά από τον αιδεσιμότατο να βοηθήσει τον ακτιβιστή σύζυγό της, ο οποίος σκέφτεται παράξενα τελευταία. Ο Τόλερ δέχεται. Αυτό που ακολουθεί, τον ξεπερνάει και τον παρασύρει σε παράξενες ατραπούς...

Η άποψή μας: Είναι παρήγορο στις μέρες μας να βλέπεις ταινίες που βασίζονται σε ιδέες, σε λέξεις, σε διαλεκτικές αντιπαραθέσεις κι όχι στον ορυμαγδό του μεγεθυμένου, απόλυτου τίποτα που παράγει κατά κόρον το Χόλιγουντ – κι όχι μόνον αυτό. Καλές οι ταινίες με υπερήρωες, δεν λέω, καλά και τα μπλοκμπάστερ, αλλά, βρε αδελφέ, γκόσαμε - ας δούμε και κάτι στη μεγάλη οθόνη, που να μην εξαρτάται αποκλειστικά στα οπτικά εφέ. Χορτάσαμε... θέαμα. Φτάνει! Η ψυχούλα μας από καιρού εις καιρόν θέλει να... ταϊστεί και με κάτι άλλο. Όλο χάμπουργκερ, χάμπουργκερ, χάμπουργκερ, ε, χρειάζεται και κάτι που να μην είναι fast food... Στο επίκεντρο της ταινίας που σκαρώνει ο Schrader βρίσκεται ένας εκπρόσωπος της θρησκείας σε μια τοπική κοινότητα. Το όνομά του είναι Ernst, που στα γερμανικά σημαίνει «Σοβαρός» και σε πιο ελεύθερη μετάφραση «Ειλικρινής». Είναι ένας άνθρωπος που κουβαλάει τον δικό του σταυρό του μαρτυρίου. Νιώθει ενοχές επειδή έστειλε τον γιο του στον πόλεμο, όπου και σκοτώθηκε. Ήταν θέμα οικογενειακής παράδοσης, λέει. Σκατά.

Ο γάμος του, εννοείται, δεν άντεξε αυτήν την τραγική απώλεια κι έτσι ο Ερνστ έμεινε μόνος. Εκτός από ενοχές, όμως, αντιμετωπίζει και πρόβλημα πίστης. Δυσκολεύεται να πιστέψει. Δυσκολεύεται να προσευχηθεί. Κάθε βράδυ έρχεται αντιμέτωπος με το αδυσώπητο σκοτάδι. Εκτός από το ποτό, μόνη του παρηγοριά είναι ένα ημερολόγιο που κρατάει. Χειρόγραφα. Για ένα χρόνο. Κάτι σαν εξομολόγηση. Κάτι για να τον βοηθήσει να αντιμετωπίσει τους δαίμονές του. Κάτι για να τον βοηθήσει να κρατηθεί όρθιος. Ο Ερνστ είναι αυτό που λέμε, καλός άνθρωπος. Δεν είναι αδιάφορος. Δεν είναι ωχαδελφιστής. Και η επίσκεψη της Μαίρης τον βγάζει (έτσι δείχνει τουλάχιστον) από τον λήθαργό του. Η πρώτη συζήτηση με τον σύζυγο της Μαίρης αποτελεί μια σπουδαία σκηνή της ταινίας. Έχουμε μια τρομερή αντιπαράθεση. Από τη μια πλευρά, βλέπουμε έναν ιδεαλιστή ακτιβιστή, που θεωρεί ότι η Γη πεθαίνει εξαιτίας των ανθρώπων και πως αυτός είναι ένας κόσμος χωρίς σώσιμο πια, στον οποίο το να φέρεις ένα παιδί, είναι φρικτό από ηθικής απόψεως. Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε έναν ορθολογιστή, που θεωρεί ότι ναι, βρισκόμαστε περισσότερο από ποτέ στο χείλος του γκρεμού αλλά η γέννηση ενός παιδιού μόνον ελπίδα μπορεί να σημαίνει. Και πως φρικτό είναι να αποχαιρετάς ένα παιδί, όχι να το καλωσορίζεις.

Είναι και οι δύο απελπισμένοι. Αλλά ο παπάς βλέπει φως στην άκρη του τούνελ. Ο ακτιβιστής βλέπει μόνον σκοτάδι. Τα όσα λέει ο σύζυγος της Μαίρης θα ταρακουνήσουν μεγάλο μέρος του κοινού. Ναι, θα σας τρομάξουν – εμένα τουλάχιστον με τρόμαξαν πολύ. Τα έχουμε κάνει σκατά, εννοείται. Αλλά τόσο σκατά; Πώς διορθώνεται όλο αυτό; Ο παπάς, αυτός που έχει χάσει την πίστη του στο Θεό, πιστεύει στον άνθρωπο! Πιστεύει πως όσο είμαστε ζωντανοί, έχουμε την ευκαιρία να διορθώσουμε τα πράγματα. Ο ακτιβιστής, όπως μαθαίνουμε πιο κάτω, έχει πιο... δραστικές σκέψεις στο μυαλό του. Πιο... fight club ατζέντα. Σκόνη και θρύψαλα. Ριστάρτ μέσω... καταστροφής! Ναι, έχει πιο... βιβλική λογική. Κατακλυσμός. Σαν του Νώε. Αλλά με διάθεση τιμωρού. Όχι σωσίματος. Ο παπάς είναι η φωνή της λογικής, παρά την απελπισία του. Παρά τις ενοχές. Παρά τα προβλήματά του. Όμως, επηρεάζεται. Ιδίως όταν ο ακτιβιστής προβαίνει σε μια πράξη από αυτές τις δύσκολες, τις ή πολύ γενναίες ή πολύ ηττοπαθείς, τις εντέλει εγωιστικές. Ο παπάς ταρακουνιέται. Θέλει να πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Να τιμωρήσει. Να κάνει κάτι προς τη θετική κατεύθυνση. Και ταυτόχρονα να εξιλεωθεί. Με έναν σμπάρο, δυο τρυγόνια! Υπολογίζει, όμως, χωρίς τη Μαίρη...

Ο δημιουργός της ταινίας είναι Σπαρτιάτης σε ότι αφορά την αισθητική του. Ο χώρος στον οποίο κινείται και δρα ο παπάς είναι δωρικός, αυστηρός, χωρίς περιττές πολυτέλειες. Διάολε, στο δωμάτιό του έχει ένα τραπέζι και μια καρέκλα. Και το λάπτοπ του, με σκρινσέιβερ την πολική αρκούδα που είναι απισχνασμένη, στα όρια του θανάτου, εξαιτίας της έλλειψης τροφής, αποτέλεσμα του global warming. Αυστηρή η σκηνοθεσία του, μετρημένη, όμορφη, χωρίς έντονα χρώματα, στους τόνους του γκρι. Και με το ακαδημαϊκό φορμά, έτσι; Τετράγωνο το πλαίσιο στο οποίο εξελίσσονται τα πάντα. Για να κεντράρουμε στην ουσία, χωρίς να χανόμαστε στις λεπτομέρειες τις περιφερειακές. Οι σκηνές με το αρχηγείο της εμπορευματοποιημένης θρησκείας δίνουν πετυχημένα την αντίθεση των δύο κόσμων. Ακόμα και στην ίδια τη θρησκεία ρε μάγκες υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί! Τόμπολα!

Η μουσική σχεδόν απουσιάζει. Έχουμε, πέρα από έναν απειλητικό βόμβο σε κάποιες στιγμές, απλώς δύο τραγούδια (το ένα του Neil Young!) από χορωδία κι έναν υπέροχο ύμνο στο φινάλε. Ο Ethan Hawke στον κεντρικό ρόλο δεν είναι κακός, ίσα – ίσα. Μεγάλη η διαφορά σε σχέση με την ερμηνεία του (ε, χμ) στο μόλις μιας βδομάδας απόστασης... «24 ώρες προθεσμία», όπου είχε τα χάλια του! Προσέξτε τον, πως στις πιο κρίσιμες σκηνές κλείνει τα μάτια του. Σαν να μην θέλει να αντικρίσει τις ενοχές του. Και η Amanda Seyfried είναι αν μη τι άλλο πειστική στο ρόλο της Μαίρης. Θα μιλούσαμε για ατόφιο αριστούργημα αν δεν υπήρχαν μερικά μικρά φάουλ. Θέλω να πω, η όλη προσέγγιση στο θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος είναι αφελής (διαβάστε απλά τους στίχους του τραγουδιού διαμαρτυρίας του Neil Young και θα καταλάβετε).

Σαν να ακολουθεί τη λογική ευχολογίων ο σκηνοθέτης σε αυτό ειδικά το θέμα. Κι αυτό που αποφασίζει να κάνει ο παπάς, να πάρει την κατάσταση στα χέρια του, να προχωρήσει σε μια πράξη που ελπίζει να ταρακουνήσει συνειδήσεις, είναι λίγο too much! Θέλει να γίνει κάτι σαν τον Σαμψών. Αλλά μετά κάτι που δεν περίμενε τον κάνει αντί να εξωτερικεύσει το θυμό του, να τον στρέψει στον εαυτό του. Αλλά κι αυτό αλλάζει πολύ γρήγορα. Όλα αυτά συμπυκνωμένα στο υπέροχο φινάλε, που διώχνει την επίγευση από την... υπερβατική σκηνή του φευγιού και του πετάγματος πάνω από την κατεστραμμένη Γη (εδώ, ο Schrader φλερτάρει επικίνδυνα με τον σύγχρονο Wenders – κι αυτό το λέμε ως πολύ κακό)! Η αγάπη είναι η λύση! Όχι τα συρματοπλέγματα με τα οποία τυλιγόμαστε. Ας αγκαλιαστούμε. Ας στροβιλιστούμε στους ήχους ενός ύμνου για την αγάπη. Ας χαθούμε σε ένα αιώνιο φιλί.

Ναι, κούνια που σας κούναγε! Cut και μαύρο και ο θεατής μένει μαλάκας! «Τι έγινε τώρα;». «Τι τέλος είναι αυτό;». «Όντως τελειώνει εδώ το πράγμα;». «Φίλε, σκέψου», είναι σαν να λέει ο σκηνοθέτης. «Σου έδωσα μπόλικη πνευματική τροφή, αλλά χρησιμοποίησε και λίγο το μυαλό σου: η τροφή δεν είναι μασημένη». Μεγάλος μάστορας. Σπουδαία ταινία. Να τη δείτε.

Στις δικές μας αίθουσες? Στις 7 Ιουνίου 2018 από την Spentzos Films!