Δεν ήσουν ποτέ εδώ
της Lynne Ramsay. Με τους Joaquin Phoenix, Ekaterina Samsonov, Alessandro Nivola, Alex Manette, John Doman, Judith Roberts
Ένας «Ταξιτζής» για το νέο αιώνα
του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969) 
Ζητώντας απεγνωσμένα εξιλέωση...
H Lynne Ramsay γεννήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1969 στη Γλασκόβη της Σκοτίας (σημείωση: εντάξει, μην δίνετε σημασία, αλλά είναι μόνον τρεις μέρες μεγαλύτερή μου σε ηλικία!). Αυτή είναι η τέταρτη μεγάλου μήκους ταινία που σκηνοθετεί – και η τέταρτη που προβλήθηκε στο φεστιβάλ των Καννών! Η φιλμογραφία της έχει ως εξής: «Ratcatcher» (1999, προβλήθηκε στο τμήμα «Ένα Κάποιο Βλέμμα»), «Morvern Callar» (2002, προβλήθηκε στο τμήμα «Δεκαπενθήμερο των Σκηνοθετών») και «Πρέπει να μιλήσουμε για τον Κέβιν» (We Need to Talk About Kevin, 2011, προβλήθηκε στο διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ των Καννών). Και η τελευταία της ταινία προβλήθηκε στις Κάννες την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή: για να καταλάβετε, την τοποθέτησαν να προβληθεί την τελευταία ημέρα του φεστιβάλ και στη δημοσιογραφική προβολή δεν ήταν έτοιμοι οι τίτλοι τέλους ενώ υπήρχαν και εκκρεμότητες σε ότι αφορά τον ήχο! Εντέλει, στην επίσημη προβολή της δέχτηκε 7λεπτο χειροκρότημα τη συνοδεία standing ovation και κέρδισε δύο βραβεία: καλύτερου σεναρίου (εξ ημισείας με το «Ο θάνατος του ιερού ελαφιού» του Γιώργου Λάνθιμου) και καλύτερης ανδρικής ερμηνείας για τον Joaquin Phoenix.
Το σενάριο της ταινίας βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Jonathan Ames (που εκτός από συγγραφέας είναι και ηθοποιός). Η ταινία έκανε την πανελλήνια πρεμιέρα της στο φεστιβάλ «Νύχτες Πρεμιέρας» στην Αθήνα, όπου παραβρέθηκε η Ramsay για να την παρουσιάσει.
Η υπόθεση: Ο Τζο είναι ένας βασανισμένος άνθρωπος. Ως παιδί βίωσε ενδοοικογενειακή βία, καθώς ο πατέρας του βιαιοπραγούσε τόσο πάνω στη μητέρα του όσο και πάνω στον ίδιο. Ως πράκτορας του FBI βίωσε γεγονότα, που τον στοίχειωσαν. Ως στρατιώτης στην... επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ βίωσε πράγματα, που τον συγκλόνισαν. Πλέον ζει με τη γηραιά και χρήζουσα φροντίδα μητέρα του, καταπίνει χάπια για να αντέξει τον πόνο στο χαρακωμένο και πληγωμένο μυαλό και κορμί του και φλερτάρει με την ιδέα να εγκαταλείψει οικειοθελώς τον μάταιο τούτο κόσμο. Τον κρατάει ζωντανό το γεγονός ότι θέτει τον εαυτό του στην υπηρεσία μιας αποστολής – έστω, με το αζημίωτο: να βρίσκει εξαφανισμένα ανήλικα κορίτσια, μπλεγμένα δολίως σε κυκλώματα πορνείας και να τιμωρεί όσους εμπλέκονται σε αυτά. Κι όταν λέμε «τιμωρεί» εννοούμε «σκοτώνει». Η τελευταία υπόθεση που αναλαμβάνει, όμως, θα τον φέρει αντιμέτωπο με τη διαφθορά σε ανώτερα επίπεδα, καθώς η Νίνα, το κορίτσι που ψάχνει, είναι κόρη ενός Αμερικάνου γερουσιαστή και στην εξαφάνισή της εμπλέκεται ένας άνθρωπος υπεράνω πάσης υποψίας...
Η άποψή μας: Ε, ναι λοιπόν, η Lynne Ramsay κάνει τον «Ταξιτζή» του 21ου αιώνα – οι αναλογίες είναι εμφανέστατες. Οπότε, ό,τι αρνητικές κριτικές διαβάσετε (και θα διαβάσετε αρκετές μου φαίνεται...) για την ταινία, μην πτοήστε. Ανάλογα την είχε... πατήσει ο Ραφαηλίδης με την εμβληματική ταινία του Scorsese και μάλλον το μετάνιωσε πικρά αργότερα. Γιατί βρε παιδί μου, όλες οι ταινίες με θέμα την αυτοδικία δεν είναι ίδιες. Είναι σαν να λέμε τη γνωστή φράση – πιπίλα «καταδικάζουμε τη βία από όπου κι αν προέρχεται». Έ, όχι ρε φίλε, μην εξισώνεις το θύτη με το θύμα! Ναι, η αστική δημοκρατία χρησιμοποιεί το Νόμο για να διατηρεί την Τάξη, για να μην μετατραπεί η κοινωνία, η κάθε ευνομούμενη κοινωνία, σε ζούγκλα. Και σας ρωτώ: είναι αυτό που ζούμε στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες δημοκρατία; Είναι δημοκρατία να είσαι παιδεραστής και να μην την πληρώνεις επειδή έχεις δύναμη και φράγκα, αλλά να μπαίνεις στη φυλακή επειδή, ξέρω 'γω, έθιξες τον... Παϊσιο;
Είναι δικαιοσύνη να εμπλέκεσαι στο σκάνδαλο της Novartis κι απλά να είναι ημέρα Πέμπτη, αλλά να σε κατεβάζουν από τον προαστιακό επειδή δεν έχεις 10 λεπτά (!!!) για να πληρώσεις το αντίτιμο του εισιτηρίου; Είναι ρητορική μίσους να λες «τσακίστε τον τραγόπαπα τον Αμβρόσιο» και δεν είναι ρητορική μίσους να λες «όταν κι όπου συναντάτε ομοφυλόφιλους, φτύστε τους»;;;;; Πίσω στην ταινία μας. Στα χέρια κάποιου άλλου σκηνοθέτη, η πρώτη ύλη από την pulp νουβέλα του Jonathan Ames θα μπορούσε να δώσει ως τελικό αποτέλεσμα κάτι στο πλαίσιο και στο μήκος κύματος του «Death Wish». Ή για να μην πάμε τόοοοσο πίσω, στις ταινίες με πρωταγωνιστή τον Charles Bronson (που προσφάτως επανήλθε ως φιλόδοξο πρότζεκτ προς... ανάσταση, με τον Bruce Willis, αλλά πάτωσε), ας μνημονεύσουμε τις ταινίες τύπου «Taken», όπου η αυτοδικία έχει γίνει πλέον απλά ένας αστερίσκος της πλοκής, το εναρκτήριο λάκτισμα, για να πάρει μπρος μια σπινταριστή περιπέτεια. H Lynne Ramsay είναι σπουδαία σκηνοθέτιδα, πραγματικά από τις λίγες γυναίκες που κάνουν τόσο σκληρό σινεμά, με κινηματογραφικά δοκίμια πάνω στη σύγχρονη βία, όχι με τον εμπορικό, εξωστρεφή και στρατόκαβλο τρόπο της Kathryn Bigelow πχ, αλλά με βαθύ, υπαρξιακό τρόπο. Και η Σκοτσέζα δημιουργός αποδεικνύει πως μια χαρά μπορεί να τα καταφέρει και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, και σε φιλμ είδους (κατά μία έννοια) χωρίς να βάζει νερό στο κρασί της.
H Lynne Ramsey λοιπόν είναι έμπειρη, ξέρει τις παγίδες και τις αποφεύγει. Σαφώς και κάνει την καταγγελία της αλλά πιο πολύ την ενδιαφέρει η ψυχή του πρωταγωνιστή της. Το λακωνικό σε λέξεις σενάριό της βρίσκει τον απόλυτο εκφραστή της στο πρόσωπο (ναι, στο πρόσωπο) και την εσωτερική ερμηνεία ενός από τους πιο σπουδαίους σύγχρονους ηθοποιούς παγκοσμίως! Με πυκνή γενειάδα που – κοίτα να δεις τώρα – μου τον έκανε να μοιάζει πάρα πολύ με τον Mel Gibson όπως εμφανίζεται στην ταινία «Βίαιη δικαιοσύνη» (Blood Father), ο Joaquin Phoenix θερίζει! Τον βλέπεις και με το βλέμμα του, την ανάσα του, τον τρόπο που λέει τις ελάχιστες λέξεις που χρησιμοποιεί, βιώνεις τον πόνο του χαρακτήρα που υποδύεται. Τον βλέπεις και ανατριχιάζεις! Τον βλέπεις και ξέρεις πως διορθώνοντας (βίαια) το κακό που κάνουν γουρούνια σε μικρά κορίτσια προσπαθεί να μην τρελαθεί, να μην σαλτάρει, να εξιλεωθεί. Δεν σώζει τα κορίτσια – εκείνα τον σώζουν! Είναι πραγματικά απίστευτος. Και εξαιρετικός στα δύο του δίδυμα μέσα στην ταινία. Τόσο με τη μητέρα του (πολύ καλή η Judith Roberts στο ρόλο) όσο κυρίως με την πιτσιρίκα Ekaterina Samsonov, που περνάει σχεδόν απαρατήρητη σε μια άλλη ταινία στην οποία την είδαμε στις Κάννες, στο διαγωνιστικό, στο «Wonderstruck».
Η σχέση του με τη μικρή Νίνα που υποδύεται η Samsonov δεν είναι ανάλογη με εκείνη του De Niro με την Foster στον «Ταξιτζή». Είναι πιο βαθιά, πιο δεμένη, πιο ολοκληρωμένη. Παρά το σκοτεινό, σκοτεινότατο θέμα της, η ταινία διαθέτει σκηνές κατάμαυρου χιούμορ. Καθώς μαθαίνει απαραίτητες αλήθειες από έναν άνθρωπο τον οποίο οδηγεί στο θάνατο, ο Τζο ξαπλώνει μαζί του στο πάτωμα, κρατιούνται χέρι χέρι και τραγουδούν μαζί το «I’ve Never Been To Me» της Charlene! Ξέρετε, αυτό το τραγούδι που μεταξύ των άλλων λέει «Oh I've been to Nice and the Isle of Greece»!!! Γενικώς, η ηχητική μπάντα είναι ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές της ταινίας. Όπως συμβαίνει σε κάθε ταινία της Ramsey! Τη μουσική υπογράφει ο θεούλης Jonny Greenwood των Radiohead, δεύτερη φορά για ταινία της Ramsey και τρίτη φορά για ταινία με πρωταγωνιστή τον Phoenix (καθώς ο Joaquin έχει πρωταγωνιστήσει στις δύο από τις τρεις ταινίες του Paul Thomas Anderson για τις οποίες έχει γράψει μουσική ο Greenwood).
Και το μοντάζ είναι πρωταγωνιστής και η διεύθυνση φωτογραφίας είναι εξαιρετική, τίποτα δεν μοιάζει άστοχο, ακόμα και οι σινεφίλ αναφορές είναι έξυπνα χωμένες στο σύμπαν της ταινίας (εκείνο το διαλυμένο γυαλί πόσο «Αδέσποτα σκυλιά» και Peckinpah είναι ρε παιδιά – άλλη ταινία που κατηγορήθηκε για φασιστική στην εποχή της, όπως και ο «Ταξιτζής» για το θέμα της αυτοδικίας – είπαμε, είναι και η οπτική και η ηθική με την οποία διαπραγματεύεσαι ένα θέμα). Αλλά και... «Oldboy» έχουμε – ο δικός μας σκοτώνει με σφυρί – είθε να κρατούσε και δρεπάνι! Υπάρχουν σκηνές πραγματικής ποίησης (όπως εκείνη της βύθισης στο ποτάμι, με τις πέτρες, μια διπλή υγρή ταφή με μία επιστροφή) υπάρχει και μία αστοχία: το φινάλε πριν το φινάλε. Που φτιάχτηκε για να σοκάρει αλλά μάλλον προβλέψιμο είναι.
Φοβερό σε δύναμη, σοκαριστικό, «η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δική σου μελαγχολία» και ματωμένα χρήματα, αλλά λίγο γίνεται προς εντυπωσιασμό. Το happy end (κι όμως!) εντέλει το κερδίζουν οι δύο ήρωες. Σπουδαία ταινία, indeed. Και σε όσους δεν άρεσε, δεν ήταν πραγματικά εκεί όταν προβαλλόταν...
Η υπόθεση: Ο Τζο είναι ένας βασανισμένος άνθρωπος. Ως παιδί βίωσε ενδοοικογενειακή βία, καθώς ο πατέρας του βιαιοπραγούσε τόσο πάνω στη μητέρα του όσο και πάνω στον ίδιο. Ως πράκτορας του FBI βίωσε γεγονότα, που τον στοίχειωσαν. Ως στρατιώτης στην... επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ βίωσε πράγματα, που τον συγκλόνισαν. Πλέον ζει με τη γηραιά και χρήζουσα φροντίδα μητέρα του, καταπίνει χάπια για να αντέξει τον πόνο στο χαρακωμένο και πληγωμένο μυαλό και κορμί του και φλερτάρει με την ιδέα να εγκαταλείψει οικειοθελώς τον μάταιο τούτο κόσμο. Τον κρατάει ζωντανό το γεγονός ότι θέτει τον εαυτό του στην υπηρεσία μιας αποστολής – έστω, με το αζημίωτο: να βρίσκει εξαφανισμένα ανήλικα κορίτσια, μπλεγμένα δολίως σε κυκλώματα πορνείας και να τιμωρεί όσους εμπλέκονται σε αυτά. Κι όταν λέμε «τιμωρεί» εννοούμε «σκοτώνει». Η τελευταία υπόθεση που αναλαμβάνει, όμως, θα τον φέρει αντιμέτωπο με τη διαφθορά σε ανώτερα επίπεδα, καθώς η Νίνα, το κορίτσι που ψάχνει, είναι κόρη ενός Αμερικάνου γερουσιαστή και στην εξαφάνισή της εμπλέκεται ένας άνθρωπος υπεράνω πάσης υποψίας...
Η άποψή μας: Ε, ναι λοιπόν, η Lynne Ramsay κάνει τον «Ταξιτζή» του 21ου αιώνα – οι αναλογίες είναι εμφανέστατες. Οπότε, ό,τι αρνητικές κριτικές διαβάσετε (και θα διαβάσετε αρκετές μου φαίνεται...) για την ταινία, μην πτοήστε. Ανάλογα την είχε... πατήσει ο Ραφαηλίδης με την εμβληματική ταινία του Scorsese και μάλλον το μετάνιωσε πικρά αργότερα. Γιατί βρε παιδί μου, όλες οι ταινίες με θέμα την αυτοδικία δεν είναι ίδιες. Είναι σαν να λέμε τη γνωστή φράση – πιπίλα «καταδικάζουμε τη βία από όπου κι αν προέρχεται». Έ, όχι ρε φίλε, μην εξισώνεις το θύτη με το θύμα! Ναι, η αστική δημοκρατία χρησιμοποιεί το Νόμο για να διατηρεί την Τάξη, για να μην μετατραπεί η κοινωνία, η κάθε ευνομούμενη κοινωνία, σε ζούγκλα. Και σας ρωτώ: είναι αυτό που ζούμε στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες δημοκρατία; Είναι δημοκρατία να είσαι παιδεραστής και να μην την πληρώνεις επειδή έχεις δύναμη και φράγκα, αλλά να μπαίνεις στη φυλακή επειδή, ξέρω 'γω, έθιξες τον... Παϊσιο;
Είναι δικαιοσύνη να εμπλέκεσαι στο σκάνδαλο της Novartis κι απλά να είναι ημέρα Πέμπτη, αλλά να σε κατεβάζουν από τον προαστιακό επειδή δεν έχεις 10 λεπτά (!!!) για να πληρώσεις το αντίτιμο του εισιτηρίου; Είναι ρητορική μίσους να λες «τσακίστε τον τραγόπαπα τον Αμβρόσιο» και δεν είναι ρητορική μίσους να λες «όταν κι όπου συναντάτε ομοφυλόφιλους, φτύστε τους»;;;;; Πίσω στην ταινία μας. Στα χέρια κάποιου άλλου σκηνοθέτη, η πρώτη ύλη από την pulp νουβέλα του Jonathan Ames θα μπορούσε να δώσει ως τελικό αποτέλεσμα κάτι στο πλαίσιο και στο μήκος κύματος του «Death Wish». Ή για να μην πάμε τόοοοσο πίσω, στις ταινίες με πρωταγωνιστή τον Charles Bronson (που προσφάτως επανήλθε ως φιλόδοξο πρότζεκτ προς... ανάσταση, με τον Bruce Willis, αλλά πάτωσε), ας μνημονεύσουμε τις ταινίες τύπου «Taken», όπου η αυτοδικία έχει γίνει πλέον απλά ένας αστερίσκος της πλοκής, το εναρκτήριο λάκτισμα, για να πάρει μπρος μια σπινταριστή περιπέτεια. H Lynne Ramsay είναι σπουδαία σκηνοθέτιδα, πραγματικά από τις λίγες γυναίκες που κάνουν τόσο σκληρό σινεμά, με κινηματογραφικά δοκίμια πάνω στη σύγχρονη βία, όχι με τον εμπορικό, εξωστρεφή και στρατόκαβλο τρόπο της Kathryn Bigelow πχ, αλλά με βαθύ, υπαρξιακό τρόπο. Και η Σκοτσέζα δημιουργός αποδεικνύει πως μια χαρά μπορεί να τα καταφέρει και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, και σε φιλμ είδους (κατά μία έννοια) χωρίς να βάζει νερό στο κρασί της.
H Lynne Ramsey λοιπόν είναι έμπειρη, ξέρει τις παγίδες και τις αποφεύγει. Σαφώς και κάνει την καταγγελία της αλλά πιο πολύ την ενδιαφέρει η ψυχή του πρωταγωνιστή της. Το λακωνικό σε λέξεις σενάριό της βρίσκει τον απόλυτο εκφραστή της στο πρόσωπο (ναι, στο πρόσωπο) και την εσωτερική ερμηνεία ενός από τους πιο σπουδαίους σύγχρονους ηθοποιούς παγκοσμίως! Με πυκνή γενειάδα που – κοίτα να δεις τώρα – μου τον έκανε να μοιάζει πάρα πολύ με τον Mel Gibson όπως εμφανίζεται στην ταινία «Βίαιη δικαιοσύνη» (Blood Father), ο Joaquin Phoenix θερίζει! Τον βλέπεις και με το βλέμμα του, την ανάσα του, τον τρόπο που λέει τις ελάχιστες λέξεις που χρησιμοποιεί, βιώνεις τον πόνο του χαρακτήρα που υποδύεται. Τον βλέπεις και ανατριχιάζεις! Τον βλέπεις και ξέρεις πως διορθώνοντας (βίαια) το κακό που κάνουν γουρούνια σε μικρά κορίτσια προσπαθεί να μην τρελαθεί, να μην σαλτάρει, να εξιλεωθεί. Δεν σώζει τα κορίτσια – εκείνα τον σώζουν! Είναι πραγματικά απίστευτος. Και εξαιρετικός στα δύο του δίδυμα μέσα στην ταινία. Τόσο με τη μητέρα του (πολύ καλή η Judith Roberts στο ρόλο) όσο κυρίως με την πιτσιρίκα Ekaterina Samsonov, που περνάει σχεδόν απαρατήρητη σε μια άλλη ταινία στην οποία την είδαμε στις Κάννες, στο διαγωνιστικό, στο «Wonderstruck».
Η σχέση του με τη μικρή Νίνα που υποδύεται η Samsonov δεν είναι ανάλογη με εκείνη του De Niro με την Foster στον «Ταξιτζή». Είναι πιο βαθιά, πιο δεμένη, πιο ολοκληρωμένη. Παρά το σκοτεινό, σκοτεινότατο θέμα της, η ταινία διαθέτει σκηνές κατάμαυρου χιούμορ. Καθώς μαθαίνει απαραίτητες αλήθειες από έναν άνθρωπο τον οποίο οδηγεί στο θάνατο, ο Τζο ξαπλώνει μαζί του στο πάτωμα, κρατιούνται χέρι χέρι και τραγουδούν μαζί το «I’ve Never Been To Me» της Charlene! Ξέρετε, αυτό το τραγούδι που μεταξύ των άλλων λέει «Oh I've been to Nice and the Isle of Greece»!!! Γενικώς, η ηχητική μπάντα είναι ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές της ταινίας. Όπως συμβαίνει σε κάθε ταινία της Ramsey! Τη μουσική υπογράφει ο θεούλης Jonny Greenwood των Radiohead, δεύτερη φορά για ταινία της Ramsey και τρίτη φορά για ταινία με πρωταγωνιστή τον Phoenix (καθώς ο Joaquin έχει πρωταγωνιστήσει στις δύο από τις τρεις ταινίες του Paul Thomas Anderson για τις οποίες έχει γράψει μουσική ο Greenwood).
Και το μοντάζ είναι πρωταγωνιστής και η διεύθυνση φωτογραφίας είναι εξαιρετική, τίποτα δεν μοιάζει άστοχο, ακόμα και οι σινεφίλ αναφορές είναι έξυπνα χωμένες στο σύμπαν της ταινίας (εκείνο το διαλυμένο γυαλί πόσο «Αδέσποτα σκυλιά» και Peckinpah είναι ρε παιδιά – άλλη ταινία που κατηγορήθηκε για φασιστική στην εποχή της, όπως και ο «Ταξιτζής» για το θέμα της αυτοδικίας – είπαμε, είναι και η οπτική και η ηθική με την οποία διαπραγματεύεσαι ένα θέμα). Αλλά και... «Oldboy» έχουμε – ο δικός μας σκοτώνει με σφυρί – είθε να κρατούσε και δρεπάνι! Υπάρχουν σκηνές πραγματικής ποίησης (όπως εκείνη της βύθισης στο ποτάμι, με τις πέτρες, μια διπλή υγρή ταφή με μία επιστροφή) υπάρχει και μία αστοχία: το φινάλε πριν το φινάλε. Που φτιάχτηκε για να σοκάρει αλλά μάλλον προβλέψιμο είναι.
Φοβερό σε δύναμη, σοκαριστικό, «η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δική σου μελαγχολία» και ματωμένα χρήματα, αλλά λίγο γίνεται προς εντυπωσιασμό. Το happy end (κι όμως!) εντέλει το κερδίζουν οι δύο ήρωες. Σπουδαία ταινία, indeed. Και σε όσους δεν άρεσε, δεν ήταν πραγματικά εκεί όταν προβαλλόταν...
Στις δικές μας αίθουσες? Στις 22 Μαρτίου 2018 από την Seven Films
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η δική σου κριτική