του Ruben Östlund. Με τους Claes Bang, Elisabeth Moss, Dominic West, Terry Notary, Linda Anborg, Christopher Laesso, Annica Liljeblad, Emelie Beckius, Jan Lindwall
Η τετραγωνική ρίζα της ανηλεούς κριτικής
του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969) 
«Πολιτισμένοι» εναντίον... πιθηκάνθρωπου κι άλλες ιστορίες...
Αυτή είναι η πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία του Σουηδού Ruben Östlund, στον οποίο το περασμένο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης έστησε ένα πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα όπου όλες οι ταινίες του προβλήθηκαν στο επίσημο πρόγραμμα. Οι προηγούμενες μεγάλου μήκους ταινίες του είναι οι εξής: «Μογγόλος κιθαριστής» (Gitarrmongot, 2004), «Ακούσια» (De ofrivilliga, 2008), «Play» (2011) και η ταινία με την οποία τον γνωρίσαμε στην Ελλάδα, «Ανωτέρα βία» (Force Majeure, 2014). Ο ίδιος ο Östlund ήρθε καλεσμένος του φεστιβάλ στη Θεσσαλονίκη! Η ταινία «Το τετράγωνο» (The Square) πριν έρθει στο φεστιβάλ μας και πριν βγει και στις αίθουσες της χώρας μας έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο περασμένο φεστιβάλ των Καννών, όπου συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα. Και τιμήθηκε με την ύψιστη διάκριση. Κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα! Και είναι η επίσημη πρόταση της Σουηδίας για το ξενόγλωσσο Όσκαρ!
Στο δελτίο τύπου που μας έστειλε η εταιρία διανομής υπάρχει το σημείωμα του σκηνοθέτη, που είναι εξόχως ενδιαφέρον. Σας παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα, που αναφέρεται στη συλλογική ευθύνη: «Κατά την έρευνα που έκανα για την ταινία ''Play'', στην οποία περιγράφω πώς κάποια παιδιά κλέβουν άλλα παιδιά, συναντούσα συχνά την ανικανότητά μας όταν πρέπει να προσφέρουμε βοήθεια σε δημόσιους χώρους. Οι ληστείες της ταινίας γυρίστηκαν μέρα στο φιλήσυχο Γκέτεμποργκ, σε εμπορικά κέντρα, σε τραμ και πλατείες και οι ενήλικες δεν αντέδρασαν παρ’ όλο που τα περιστατικά διαδραματίζονταν πολύ κοντά τους. Αυτή η αναστολή στο να προσφέρουμε βοήθεια όταν είναι παρόντες άλλοι είναι γνωστή στους ψυχολόγους ως «η απάθεια του παρευρισκόμενου» («bystander apathy»). Πειράματα δείχνουν ότι η πιθανότητα της βοήθειας είναι αντιστρόφως ανάλογη με τον αριθμό των παρευρισκόμενων, εξαιτίας αυτής της διάχυσης της ευθύνης που υπερισχύει σε μεγαλύτερες ομάδες, παρ' όλο που υπάρχει απόδειξη ότι η συνοχή της ομάδας εξισορροπεί τη συλλογική αδιαφορία».
Η υπόθεση: Ο Κρίστιαν είναι ο ευυπόληπτος επιμελητής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στην Στοκχόλμη, ένας διαζευγμένος πατέρας δύο ανήλικων κοριτσιών, που οδηγεί ηλεκτρονικό αυτοκίνητο μάρκας Tesla κι ένας άνθρωπος που βοηθάει τους επαίτες γύρω του όποτε μπορεί – πολλές φορές, όμως απλά τους λέει πως δεν έχει μετρητά. Επόμενο μεγάλο έκθεμα του μουσείου είναι το «Τετράγωνο», μια εγκατάσταση μιας καλλιτέχνιδας από την Αργεντινή, που καλεί τους περαστικούς να επιδείξουν αλτρουισμό, θυμίζοντάς τους το ρόλο ενός υπεύθυνου στην κοινωνία ατόμου. Αλλά καμιά φορά είναι δύσκολο να παραμείνεις πιστός στα ιδανικά σου. Μια μέρα, χωρίς να το καταλάβει, ο Κρίστιαν πέφτει θύμα ενός καλοστημένου κόλπου μέσω του οποίου του κλέβουν το πορτοφόλι και το κινητό του.
Με την παρότρυνση ενός συνεργάτη του αντιδράει επιθετικά, κάτι που από τη μια έχει αποτέλεσμα (του επιστρέφονται τα κλεμμένα), από την άλλη όμως προκύπτουν και παρενέργειες. Κι έχει να αντιμετωπίσει και μια δημοσιογράφο, με την οποία κάνει σεξ, αλλά και τους μαρκετίστες που προσλαμβάνει το μουσείο για να προωθήσει την έκθεση, οι οποίοι ετοιμάζουν μια καμπάνια που το να την χαρακτηρίσει κανείς «ανήθικη» δεν αρκεί για να την περιγράψει! Η έκρηξη του ανεξέλεγκτου Κρίστιαν οδηγεί αυτόν, όπως και το μουσείο, σε κρίση.
Η άποψή μας: Ο Κρίστιαν είναι όμορφος. Ο Κρίστιαν είναι ετοιμόλογος. Ο Κρίστιαν ξέρει να λέει μπούρδες να ακούγονται ωραία. Ο Κρίστιαν ξέρει από σύγχρονη τέχνη. Ή προσποιείται ότι ξέρει. Το σίγουρο είναι ότι οι άλλοι πείθονται. Ο Κρίστιαν είναι ένας μεσοαστός. Ξέρει κόσμο. Ξέρει πολύ κόσμο. Ξέρει έναν από τους 251 πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, από αυτούς που έχουν στην κατοχή τους τον μισό πλούτο ολάκερης της γης! Ξέρει τη σημασία να είσαι αυθεντικός και αυθόρμητος, οπότε τα... προβάρει και τα δύο. Όταν (νομίζει πως) σταματάει μια επίθεση ενός άντρα απέναντι σε μια γυναίκα που φωνάζει πως θα τη σκοτώσουν, νιώθει δυνατός, σαν να ξυπνάει μέσα του το αρσενικό, ένα αρσενικό που κατά πως φαίνεται, έχει δώσει τη θέση του σε έναν μετροσέξουαλ. Νιώθει έξαψη. Όταν καταλαβαίνει πως όλο αυτό ήταν κόλπο για να τον κλέψουν δημοσίως, θίγεται ο ανδρικός εγωισμός του. Και βάζει πλώρη να πάρει εκδίκηση.
Ο σκηνοθέτης παίρνει όλα τα όπλα του και πυροβολεί αδιακρίτως. Το χιούμορ του και ο σουρεαλισμός του παραπέμπουν από τον συμπατριώτη του Andersson και τον Bunuel μέχρι τον Haneke και τον Carax! Στην πρώτη γραμμή του πυρός, η τέχνη. Τι είναι τέχνη; Τι είναι σύγχρονη τέχνη; Το να μπει οποιοδήποτε αντικείμενο σε ένα μουσείο το κάνει αντικείμενο τέχνης; Είναι 20 βουναλάκια από χαλίκια μαζεμένα σε έναν μουσείο, τέχνη; Είναι 10 καρέκλες μπλεγμένες η μία πάνω στην άλλη, ακατάστατα, συνοδευμένες από τον ήχο της κατάρρευσής τους σε λούπα, τέχνη; Μπορεί οι ζωγραφιές ενός χιμπατζή να είναι τέχνη; Σύγχρονη τέχνη ρε φίλε. Ένας ακόμα τρόπος να διαχωρίζονται οι φτωχοί από τους πλούσιους. Οι μεγαλοαστοί θαυμάζουν την τέχνη – εννοείται ότι δεν καταλαβαίνουν γρι. Κι όταν η τέχνη είναι διαδραστική, ζωώδης, πηγμένη στα ένστικτα, η τέχνη είναι... επικίνδυνη! Τους τρομοκρατεί. Τους γελοιοποιεί: είναι καταπληκτική η σκηνή με τον Ρώσο καταστασιακό καλλιτέχνη που «κάνει» τον χιμπατζή, ένας πιθηκάνθρωπος σε ένα πάρτι γεμάτο από την αφάν γκατέ της σουηδικής κοινωνίας, και τα κάνει γιάμπαλο! Τρόμο να δουν τα μάτια σας! Αλλά πάντα σε πρώτο πλάνο ο Κρίστιαν. Ο καλός αυτός άνθρωπος. Που βοηθάει τους επαίτες: ξεχασμένοι στο περιθώριο, μόνο ως... εκρηκτική πρώτη ύλη για viral βίντεο μπορούν να χρησιμεύσουν!
Ο εραστής: η σκηνή του σεξ με την Elisabeth Moss και η τύχη του... προφυλακτικού, είναι από τις πολύ αστείες της ταινίας. Ο δίκαιος: ζητάει δικαιοσύνη και βάζει να ακούσει... Justice!!! Ένα τίποτα είναι. Ένας κενός άνθρωπος που δείχνει ωραίος μέσα στα ακριβά του κουστούμια. Και η σύγχρονη τέχνη κάποτε θα είναι κλασική τέχνη, όπως σήμερα κλασική τέχνη είναι η τέχνη που κάποτε ήταν σύγχρονη: η τύχη του αγάλματος με τον έφιππο μπροστά από το μουσείο, που πρέπει να φύγει για να τοποθετηθεί εκεί το Τετράγωνο, είναι επίσης από τις πολλές αστείες σκηνές της ταινίας. Μιας ταινίας που μιλάει πέρα από τη σύγχρονη τέχνη και για τη σύγχρονη κοινωνία, που βρίσκεται ολοφάνερα σε ελεύθερη πτώση. «Θέλετε να βοηθήσετε να σωθεί ένας άνθρωπος;» ρωτάει μια ακτιβίστρια τους περαστικούς στο δρόμο. «Όχι σήμερα» είναι η απάντηση ενός, από εκείνους που δίνουν απάντηση! Ρε φίλε, κατάντια. Όσο οδεύουμε όμως προς το φινάλε νιώθεις να πλησιάζει με φόρα μια... αμηχανία! Μετά από δυόμιση ώρες ταινίας ο σκηνοθέτης αφήνει υποπλοκές ανολοκλήρωτες (πχ τι γίνεται η σχέση του κεντρικού ήρωα με την Moss;) και θαρρείς και φοβάται να το τραβήξει το πράγμα στα όρια.
Χτυπάει ανελέητα την πολιτική ορθότητα αλλά νιώθει ότι πρέπει στο φινάλε να είναι... ορθός για να μην «πετάξει» έξω τους θεατές. Κι εκεί που σκοτώνει με το βαμβάκι και μας κάνει να γελάμε με τα χάλια των δυτικών κοινωνιών, στο τέλος σοβαρεύει. Και ο αμοραλιστής ήρωάς του γίνεται άνθρωπος. Άτσαλα. Βιαστικά. Παρά φύσιν. Αφού είναι μπαμπάς. Ένας αλλά λέων! Και τα κορίτσια του είναι μαζορέτες. Άρα, συμμετέχουν σε κάτι ομαδικό. Σε κάτι συλλογικό. Σε κάτι πάνω από τον εαυτό τους. Οπότε, ναι, μπορεί κι αυτός ο κυνικός ιδεαλιστής να δει πέρα από το εγώ του... Παρά τρίχα αριστούργημα! Έτσι κι αλλιώς, πάντως, τούτη είναι σίγουρα μια από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς!
Η υπόθεση: Ο Κρίστιαν είναι ο ευυπόληπτος επιμελητής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στην Στοκχόλμη, ένας διαζευγμένος πατέρας δύο ανήλικων κοριτσιών, που οδηγεί ηλεκτρονικό αυτοκίνητο μάρκας Tesla κι ένας άνθρωπος που βοηθάει τους επαίτες γύρω του όποτε μπορεί – πολλές φορές, όμως απλά τους λέει πως δεν έχει μετρητά. Επόμενο μεγάλο έκθεμα του μουσείου είναι το «Τετράγωνο», μια εγκατάσταση μιας καλλιτέχνιδας από την Αργεντινή, που καλεί τους περαστικούς να επιδείξουν αλτρουισμό, θυμίζοντάς τους το ρόλο ενός υπεύθυνου στην κοινωνία ατόμου. Αλλά καμιά φορά είναι δύσκολο να παραμείνεις πιστός στα ιδανικά σου. Μια μέρα, χωρίς να το καταλάβει, ο Κρίστιαν πέφτει θύμα ενός καλοστημένου κόλπου μέσω του οποίου του κλέβουν το πορτοφόλι και το κινητό του.
Με την παρότρυνση ενός συνεργάτη του αντιδράει επιθετικά, κάτι που από τη μια έχει αποτέλεσμα (του επιστρέφονται τα κλεμμένα), από την άλλη όμως προκύπτουν και παρενέργειες. Κι έχει να αντιμετωπίσει και μια δημοσιογράφο, με την οποία κάνει σεξ, αλλά και τους μαρκετίστες που προσλαμβάνει το μουσείο για να προωθήσει την έκθεση, οι οποίοι ετοιμάζουν μια καμπάνια που το να την χαρακτηρίσει κανείς «ανήθικη» δεν αρκεί για να την περιγράψει! Η έκρηξη του ανεξέλεγκτου Κρίστιαν οδηγεί αυτόν, όπως και το μουσείο, σε κρίση.
Η άποψή μας: Ο Κρίστιαν είναι όμορφος. Ο Κρίστιαν είναι ετοιμόλογος. Ο Κρίστιαν ξέρει να λέει μπούρδες να ακούγονται ωραία. Ο Κρίστιαν ξέρει από σύγχρονη τέχνη. Ή προσποιείται ότι ξέρει. Το σίγουρο είναι ότι οι άλλοι πείθονται. Ο Κρίστιαν είναι ένας μεσοαστός. Ξέρει κόσμο. Ξέρει πολύ κόσμο. Ξέρει έναν από τους 251 πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, από αυτούς που έχουν στην κατοχή τους τον μισό πλούτο ολάκερης της γης! Ξέρει τη σημασία να είσαι αυθεντικός και αυθόρμητος, οπότε τα... προβάρει και τα δύο. Όταν (νομίζει πως) σταματάει μια επίθεση ενός άντρα απέναντι σε μια γυναίκα που φωνάζει πως θα τη σκοτώσουν, νιώθει δυνατός, σαν να ξυπνάει μέσα του το αρσενικό, ένα αρσενικό που κατά πως φαίνεται, έχει δώσει τη θέση του σε έναν μετροσέξουαλ. Νιώθει έξαψη. Όταν καταλαβαίνει πως όλο αυτό ήταν κόλπο για να τον κλέψουν δημοσίως, θίγεται ο ανδρικός εγωισμός του. Και βάζει πλώρη να πάρει εκδίκηση.
Ο σκηνοθέτης παίρνει όλα τα όπλα του και πυροβολεί αδιακρίτως. Το χιούμορ του και ο σουρεαλισμός του παραπέμπουν από τον συμπατριώτη του Andersson και τον Bunuel μέχρι τον Haneke και τον Carax! Στην πρώτη γραμμή του πυρός, η τέχνη. Τι είναι τέχνη; Τι είναι σύγχρονη τέχνη; Το να μπει οποιοδήποτε αντικείμενο σε ένα μουσείο το κάνει αντικείμενο τέχνης; Είναι 20 βουναλάκια από χαλίκια μαζεμένα σε έναν μουσείο, τέχνη; Είναι 10 καρέκλες μπλεγμένες η μία πάνω στην άλλη, ακατάστατα, συνοδευμένες από τον ήχο της κατάρρευσής τους σε λούπα, τέχνη; Μπορεί οι ζωγραφιές ενός χιμπατζή να είναι τέχνη; Σύγχρονη τέχνη ρε φίλε. Ένας ακόμα τρόπος να διαχωρίζονται οι φτωχοί από τους πλούσιους. Οι μεγαλοαστοί θαυμάζουν την τέχνη – εννοείται ότι δεν καταλαβαίνουν γρι. Κι όταν η τέχνη είναι διαδραστική, ζωώδης, πηγμένη στα ένστικτα, η τέχνη είναι... επικίνδυνη! Τους τρομοκρατεί. Τους γελοιοποιεί: είναι καταπληκτική η σκηνή με τον Ρώσο καταστασιακό καλλιτέχνη που «κάνει» τον χιμπατζή, ένας πιθηκάνθρωπος σε ένα πάρτι γεμάτο από την αφάν γκατέ της σουηδικής κοινωνίας, και τα κάνει γιάμπαλο! Τρόμο να δουν τα μάτια σας! Αλλά πάντα σε πρώτο πλάνο ο Κρίστιαν. Ο καλός αυτός άνθρωπος. Που βοηθάει τους επαίτες: ξεχασμένοι στο περιθώριο, μόνο ως... εκρηκτική πρώτη ύλη για viral βίντεο μπορούν να χρησιμεύσουν!
Ο εραστής: η σκηνή του σεξ με την Elisabeth Moss και η τύχη του... προφυλακτικού, είναι από τις πολύ αστείες της ταινίας. Ο δίκαιος: ζητάει δικαιοσύνη και βάζει να ακούσει... Justice!!! Ένα τίποτα είναι. Ένας κενός άνθρωπος που δείχνει ωραίος μέσα στα ακριβά του κουστούμια. Και η σύγχρονη τέχνη κάποτε θα είναι κλασική τέχνη, όπως σήμερα κλασική τέχνη είναι η τέχνη που κάποτε ήταν σύγχρονη: η τύχη του αγάλματος με τον έφιππο μπροστά από το μουσείο, που πρέπει να φύγει για να τοποθετηθεί εκεί το Τετράγωνο, είναι επίσης από τις πολλές αστείες σκηνές της ταινίας. Μιας ταινίας που μιλάει πέρα από τη σύγχρονη τέχνη και για τη σύγχρονη κοινωνία, που βρίσκεται ολοφάνερα σε ελεύθερη πτώση. «Θέλετε να βοηθήσετε να σωθεί ένας άνθρωπος;» ρωτάει μια ακτιβίστρια τους περαστικούς στο δρόμο. «Όχι σήμερα» είναι η απάντηση ενός, από εκείνους που δίνουν απάντηση! Ρε φίλε, κατάντια. Όσο οδεύουμε όμως προς το φινάλε νιώθεις να πλησιάζει με φόρα μια... αμηχανία! Μετά από δυόμιση ώρες ταινίας ο σκηνοθέτης αφήνει υποπλοκές ανολοκλήρωτες (πχ τι γίνεται η σχέση του κεντρικού ήρωα με την Moss;) και θαρρείς και φοβάται να το τραβήξει το πράγμα στα όρια.
Χτυπάει ανελέητα την πολιτική ορθότητα αλλά νιώθει ότι πρέπει στο φινάλε να είναι... ορθός για να μην «πετάξει» έξω τους θεατές. Κι εκεί που σκοτώνει με το βαμβάκι και μας κάνει να γελάμε με τα χάλια των δυτικών κοινωνιών, στο τέλος σοβαρεύει. Και ο αμοραλιστής ήρωάς του γίνεται άνθρωπος. Άτσαλα. Βιαστικά. Παρά φύσιν. Αφού είναι μπαμπάς. Ένας αλλά λέων! Και τα κορίτσια του είναι μαζορέτες. Άρα, συμμετέχουν σε κάτι ομαδικό. Σε κάτι συλλογικό. Σε κάτι πάνω από τον εαυτό τους. Οπότε, ναι, μπορεί κι αυτός ο κυνικός ιδεαλιστής να δει πέρα από το εγώ του... Παρά τρίχα αριστούργημα! Έτσι κι αλλιώς, πάντως, τούτη είναι σίγουρα μια από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς!
Στις δικές μας αίθουσες? Στις 7 Δεκεμβρίου 2017 από την Feelgood Ent.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η δική σου κριτική