Movies Ltd

του Θόδωρου Γιαχουστίδη (@PAOK1969)

«Εδώ είναι ο Παράδεισος κι η Κόλαση εδώ»...

Ο γεννημένος στις 20 Αυγούστου του 1937 (έκλεισε πια τα 80 χρόνια!) Ρώσος σκηνοθέτης Andrey Konchalovsky, είναι ο μεγαλύτερος αδελφός του Nikita Mikhalkov. Αυτή είναι η 19η μεγάλου μήκους ταινία της εντελώς ποικιλόμορφης φιλμογραφίας του, που δεν μπαίνει σε καλούπια. Έχει επιχειρήσει από το να μεταφέρει στον κινηματογράφο θεατρικά του Τσέχοφ, όπως τον «Θείο Βάνια» (Dyadya Vanya, 1971) μέχρι να κάνει καριέρα στο Χόλιγουντ με ταινιάρες όπως «Το τρένο της μεγάλης φυγής» (Runaway Train, 1985) αλλά και με φλόπες, όπως το «Τάνγκο και Κας» (Tango & Cash, 1989) ή με αντισταλινικές... εποποιίες, όπως «Ο στενός κύκλος» (The Inner Circle, 1991).

Με την ταινία Παράδεισος έλαβε μέρος στο διαγωνιστικό τμήμα του περσινού φεστιβάλ Βενετίας, όπου τιμήθηκε με τον Αργυρό Λέοντα καλύτερης σκηνοθεσίας. Επίσης, η ταινία αποτέλεσε την περσινή πρόταση της Ρωσίας για το ξενόγλωσσο Όσκαρ, φτάνοντας μέχρι τις 9 ταινίες που αποτέλεσαν τη λεγόμενη shortlist, μην μπορώντας όμως να μπει στην τελική πεντάδα.

Η υπόθεση: Τρεις άνθρωποι διασταυρώνονται σε μια δύσκολη περίοδο του πολέμου: η Όλγα, μία Ρωσίδα μετανάστρια και μέλος της Γαλλικής Αντίστασης, ο Ζιλ, Γάλλος συνεργάτης των Ναζί και ο Χέλμουτ, υψηλόβαθμος αξιωματικός των SS… Η Όλγα συλλαμβάνεται από τους Ναζί επειδή έκρυψε παιδιά Εβραίων σε αιφνιδιαστική επιδρομή. Στη φυλακή γνωρίζει τον Ζιλ, ο οποίος έχει αναλάβει να διερευνήσει την υπόθεσή της. Εκείνος όμως την ερωτεύεται και δέχεται να ελαφρύνει την τιμωρία της ζητώντας σεξουαλικά ανταλλάγματα. Η Όλγα θα κάνει ότι περνάει από το χέρι της για να αποφύγει μια βίαιη ποινή, αλλά η ελπίδα της για ελευθερία εξασθενεί όσο τα πράγματα παίρνουν μία μη αναμενόμενη τροπή.

Η Όλγα μεταφέρεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Εκεί, συναντά τον υψηλόβαθμο αξιωματικό των SS, Χέλμουτ, που κάποτε, πριν τον πόλεμο, έτρεφε αισθήματα για εκείνη. Μια διεστραμμένη και καταστροφική σχέση ξεκινά. Καθώς εκείνος διερευνά περιπτώσεις... διαφθοράς (!!!) στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, της προσφέρει διέξοδο που εκείνη δεν πίστευε πια δυνατή, αλλά εντέλει η γνώμη που σχηματίζει η Όλγα για τον «Παράδεισο» είναι οριστική και αμετάκλητη...

Η άποψή μας: Έχουμε δει ταινίες για το Ολοκαύτωμα γυρισμένες με κάθε πιθανό και απίθανο τρόπο. Έφτασε η στιγμή να το δούμε και με τον τρόπο του Konchalovsky. Που δεν επιμένει στο να μας παρουσιάζει τις φρικαλεότητες, οι οποίες έλαβαν χώρα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αυτές είναι γνωστές. Αυτό που περισσότερο τον ενδιαφέρει είναι από τη μια η μπαναλιτέ του Κακού και από την άλλη, το μέγεθος της θυσίας για την οποία είναι ικανός κάποιος άνθρωπος όταν δεν έχει χάσει τη συνείδησή του. Οι τρεις πρωταγωνιστές, οι δύο άντρες και η μία γυναίκα, μιλάνε κατά πρόσωπο στην κάμερα. Αφηγούνται τα συμβάντα έτσι όπως τα βίωσαν. Απευθύνονται σε εμάς; Απευθύνονται σε κάποιον δικαστή; Σε κάποια ανώτερη αρχή;

Η όλη φάση παραπέμπει σε ντοκιμαντέρ. Δίνει αυθεντικότητα. Κανείς τους δεν λέει ψέματα. Όλοι λένε αλήθεια. Υποστηρίζουν τη δική τους αλήθεια. Ο καθένας στη γλώσσα του: ρώσικα, γαλλικά, γερμανικά. Τρεις διαφορετικές γλώσσες, τρεις διαφορετικές οπτικές πάνω στον πόλεμο, τρεις διαφορετικές στάσεις ζωής. Το φορμά είναι τετράγωνο και δεν υπάρχει χρώμα. Μόνο ασπρόμαυρο και μάλιστα... αποχρωματισμένο, να παραπέμπει στο γκρι. Γκρι στο παρόν της αφήγησης. Με χοντρό κόκκο. Γκρι και στο παρελθόν, πιο απαλό αυτό, πιο γλυκό, όπου βλέπουμε οπτικοποιημένο αυτό που αφηγούνται οι τρεις πρωταγωνιστές της ταινίας. Άλλος θεατής νωρίτερα άλλος αργότερα θα καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει. Ποιο είναι το... τρικ της όλης υπόθεσης. Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται το κρίσιμο σημείο. Αυτό το τρικ αναγάγει την ταινία σε ύψη πολύ μεγάλης επίδοσης κατά την άποψή μας. Σίγουρα όμως θα υπάρξουν κι εκείνοι που θα θεωρήσουν το τρικ ευκολία και εντέλει διάθεση από τον σκηνοθέτη να φύγει από την ουσία και να κρίνει τα πράγματα μανιχαϊστικά.

Και οι τρεις μιλάνε για τον Παράδεισο. Ιδίως ο Γερμανός, ο αξιωματικός των SS, αναφέρεται διαρκώς στον ναζιστικό επί γης παράδεισο και τον Υπεράνθρωπο. Και οι αναφορές στον Νίτσε δεν είναι οι μοναδικές στην ταινία – υπάρχουν κι αυτές στον Τσέχοφ, στον Μπραμς – ναι, μπορεί να είσαι τέρας αλλά... μορφωμένο τέρας, εκλεπτυσμένο, με το σεις και με το σας. Οι Ναζί λοιπόν τον δικό τους παράδεισο προσπάθησαν να εγκαταστήσουν στη γη, κάνοντας κόλαση τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους. Κι έχουν και επιχειρήματα. Και οι τρεις ήρωες (χμ...) της ταινίας έχουν τα επιχειρήματά τους. Προσπαθούν να τα παρουσιάσουν. Προσπαθούν να μας πείσουν. Γιατί; Κάτι χρειάζονται από εμάς; Μήπως συγχώρεση; Αφηγούνται, σπάζουν τον τέταρτο τοίχο, κομπιάζουν, παρουσιάζονται αγέρωχοι, παρουσιάζονται μαγκωμένοι, παρουσιάζονται αληθινοί, όσο τους επιτρέπει η ανάγκη να γίνουν αρεστοί, να μην τους παρεξηγήσουμε, να μην τους πάρουμε με λάθος μάτι. Είναι (ήταν...) άνθρωποι με σάρκα και οστά. Ο Γάλλος είναι δοσίλογος, ναι, εκμεταλλεύεται τη θέση του για να κερδίσει σεξουαλικά οφέλη, ναι, αλλά είναι και υποδειγματικός οικογενειάρχης και πρότυπο για τον γιο του!!! Έτσι νομίζει. Έτσι πιστεύει. Για αυτό προσπαθεί να μας πείσει. Η Ρωσίδα παλεύει για την αντίσταση, ναι, αλλά δεν λέει όχι στο να ζήσει (έστω για λίγο) ως άνθρωπος, ως υπηρέτρια του Ναζί αξιωματικού, μια αιχμάλωτη με προνόμια. Ο Ναζί δεν βλέπει τη θηριωδία. Τη μεταφράζει ως μέσο για τον τελικό σκοπό, που δεν είναι άλλος από τον... παράδεισο!

Κι όλα αυτά αποτυπωμένα με υπέροχο ασπρόμαυρο, με άψογο στιλιζάρισμα και με δεδομένη την ικανότητα του Konchalovsky να φέρνει εις πέρας ακόμα και το πιο παράξενο και ενδεχομένως δύσκολο εγχείρημα! Πολύ δυνατή ταινία, που πέρα όλων των άλλων, δίνει και μπόλικη τροφή για σκέψη. Γιατί κοιτάζει πέρα από τη φρίκη.